Cada tempo, en función da súa conxugación (primeira, segunda ou terceira) ten unha serie diferente de morfemas. Porén, ao longo da conxugación, a vogal muda segundo un proceso chamado metafonía.
Con todo, moitos galegos verbos das segunda e terceira conxugacións teñen un comportamento irregular, no tocante ás súas vogais rizotónicas. Isto é debido a razóns históricas que non poden ser explicadas aquí. Este fenómeno é unha metafonía (con un ou mesmo dous graos), que afecta o tempo presente, tanto indicativo canto subxuntivo. Este fenómeno non afecta a primeira e segunda persoas do plural, xa que o acento se muda para o final no presente de indicativo, mais si no de conxuntivo.
Os contornos do proceso son:
Vf: vogal fechada
Va: vogal aberta
Va2: vogal aberta en dous graos
Atópase na segunda e terceira conxugacións.
Eis como funciona na segunda conxugación nos tempos afectados, isto é, presente de indicativo e de conxuntivo (ou subxuntivo):
Indicativo Conxuntivo
1PS: Vf 1PS: Vf
2PS: Va 2PS: Vf
3PS: Va 3PS: Vf
1PP: –– 1PS: Vf
2PP: –– 2PS: Vf
3PP: Va 3PS: Vf
Exemplos dos distintos paradigmas
(a): /è/ > /é/
Presente indicativo:
cédo, cèdes, cède, cedemos, cededes, cèden
Presente subxuntivo:
céda, cédas, céda, cedamos, cedades, cédan
(b): /ò/ > /ó/
Presente indicativo:
cóllo, còlles, còlle, collemos, colledes, còllen
Presente subxuntivo
cólla, cóllas, cólla, collamos, collades, cóllan
Na terceira conxugación poden darse unha metafonía de até dous graos, que afecta aos mesmos tempos. Há dous subparadigmas:
(1)
Indicativo Conxuntivo
1PS: Vf 1PS: Vf
2PS: Va2 2PS: Vf
3PS: Va2 3PS: Vf
1PP: Va 1PS: Vf
2PP: Va 2PS: Vf
3PP: Va2 3PS: Vf
Exemplo (a) /i/ > /è/
Present indicativo
sigo, segues, segue, seguimos, seguides, seguen
Presente subxuntivo
siga, sigas, siga, sigamos, sigades, sigan
Outros verbos que seguen o mesmo padrón son: servir, mentir, ferir, pedir, vestir, etc.
Exemplo (b) /u/ > /o/
Presente indicativo
durmo, dormes, dorme, durmimos, dormen
Presente subxuntivo
durma, durmas, durma, durmamos, durmades, durman
Outros verbos: acudir, sacudir, subir, sufrir, cumprir (='ser preciso')
(2)
Indicativo Conxuntivo
1PS: Vf 1PS: Vf
2PS: Vf 2PS: Vf
3PS: Vf 3PS: Vf
1PP: Va 1PS: Vf
2PP: Va 2PS: Vf
3PP: Vf 3PS: Vf
Exemplo (a) /i/-/e/
presente indicativo:
dispo, dispes, dispe, despimos, despides, dispen
presente subxuntivo:
dispa, dispas, dispa, dispamos, dispades, dispan
Outros verbos: os máis dos verbos rematados en –ir seguen esta conxugación. Debe ser considerada regular.
Ningún comentario:
Publicar un comentario