luns, 5 de decembro de 2011

Signos de admiración e interrogación

A normativa galega, após a última modificación de 2003, indica que os signos de interrogación e admiración son só obrigatorios na fin do período escrito:
  • Que boa idea tiveches!
  • E cando me virei, comía nas patacas como un pequeno monstro!
  • Imos esta tarde ao cinema?
  • As patacas, compráchelas?
  • Tes fame, non si?

Con todo, deixa aberta a porta a seren utilizados tamén no inicio do período libremente, mais nomeadamente cando sexa preciso para marcar, dentro dunha oración, onde comeza a parte interrogativa.

xoves, 10 de novembro de 2011

De 'lavádesvos' e 'lavádevos'

Os verbos promonominais co clítico posposto poden presentar algúns problemas no tocante á súa conxugación nas 1PP e 2PP por teren formas diferentes en indicativo e imperativo en certos casos.

Na 1PP o -s da desinencia desaparece sempre cando se engade o clítico nos:

1PP de LAVARSE / ERGUERSE /  DESPEDIRSE
  • lavámonos / erguémonos / despedímonos (pres. indicativo)
  • lavémonos / ergámonos / despidámonos (imperat.)

En troques, coa 2PP si hai diferenzas. En presente de indicativo, a desinencia verbal mantén o seu -s antes de vos:

2PP de LAVARSE / ERGUERSE /  DESPEDIRSE
  • lavádesvos / erguédesvos / despedídesvos

Mais non ten -s no imperativo, porque de feito non ten -s tamén sen clítico (vgr.: lavade > lavádevos)

2PP de LAVARSE / ERGUERSE /  DESPEDIRSE
  • lavádevos / erguédevos / despedídevos

O cadro resumo (só na primeira conxugación) é así:

              forma non pronominal                   forma pronominal
1PP ind.               lavamos                                lavámonos
1PP imp.              lavemos                                lavémonos
2PP ind.               lavades                                 lavádesvos
2PP imp.              lavade                                   lavádevos

sábado, 5 de novembro de 2011

De '-cibir'

En galego existe unha familia de verbos rematados en -cibir, onde toda a familia teñen esta terminación (en español tamén case todos, agás algunha excepción), mais que presentan -ceber en portugués. A lista nas tres linguas é así (PT, GL, ES)


PT
GL
ES
receber
recibir
recibir
conceber
concibir
concebir
perceber
percibir
percibir
aperceber
apercibir
apercibir


Convén atender que en galego se di concibir, mentres en español, é concebir.

De 'correr' e derivados

O verbo correr presenta en galego unha serie de derivados que ás veces son mal empregrados por mor da influencia do español. Esta é a lista de formas correctas en galego confrontadas coas castelás

recorrer >< recurrir
percorrer >< recorrer
ocorrer >< ocurrir
incorrer >< incurrir
escorrer >< escurrir


Como se ve, ao castelán recorrer é en galego percorrer, porque o galego recorrer é o castelán recurrir.

As formas castelás están construídas sobre a forma latina orixinal, mentres que as galegas están construídas sobre correr directamente. 

xoves, 20 de outubro de 2011

Uso predicativo e uso atributivo

É moi importante ter en conta estes dous usos de determinadas palabras, pois ás veces poden mudar a súa forma ou a súa tonicidade segundo sexan dun tipo ou do outro.

O uso atributivo é aquel en que unha palabra vai acompañada doutra da que depende. O caso máis común é o adxectivo. Un adxectivo é atributivo cando acompaña un nome: 
  •  O vello can é un compañeiro fiel

Porén, cando vai só, sen a compaña do nome, o adxectivo é predicativo: 
  •  O can é moi fiel

Non só acontece cos adxectivos. Outros elementos poden funcionar tamén atributiva ou predicativamente. Por exemplo, os cuantificadores fan esa distinción: 
  •   Coñeces algún bo restaurante por aquí? (=atributivo)
  •   Non, non coñezo ningún (=predicativo)


Determinados elementos só admiten un uso predicativo, como certos interrogativos (quen, cando, como), algúns indefinidos (ninguén, nada, alguén, algo). 
  •   Quen che dixo iso?
  •   Non coñezo ninguén aquí


En troques, outros só admiten un uso só atributivo (os artigos definidos, mais non os indefinidos), algúns cuantitativos (cada) 
  •    Cada día es máis parvo


O normal é que os cuantitativos admitan ambos os usos, mais no uso predicativo poden tomar unha forma invariábel dita neutra. Obsérvense os seguintes exemplos: 
  •    Preciso toda a información que teñas (=atributivo)
  •    Preciso esa información, daquela recompílaa toda (=predicativo)
  •    Preciso esa información, quero saber todo (=predicativo neutro)


 O uso atributivo ou predicativo inflúe en que un admita ou non contraccións. Cando é atributivo é átono, mais cando é predicativo é tónico:
  • Eu falei cun italiano sobre cinema.
  • Eu tamén falei con un.


venres, 8 de xullo de 2011

De 'pobo' e derivados

A palabra pobo adoita presentar problemas en galego pola influencia do español, xa que en galego ten un uso moito máis limitado ca en español.

O español pueblo pode significar basicamente dúas cousas:
  • núcleo de urbano relativamente pequeno, maior ca unha aldea e menor ca unha cidade.
  • conxunto de habitantes dun país, bisbarra ou zona xeográfica determinada.


Ora ben, o galego pobo só serve para a segunda das acepcións. É correcto, pois, falar do pobo galego, ben como afirmar que o pobo estaba contento coa nova reforma constitucional.

Porén, un núcleo urbano non é nunca un pobo, senón unha vila. Por tanto, a entrada nun dicionario ficaría así:

PUEBLO: (1) pobo; (2) vila.
  • Os gregos son un pobo moi interesante.
  • Vivimos nunha vila ao pé do río.


Loxicamente, existen derivados de pobo, algúns dos cales poden causar dúbidas canto ao seu emprego.

O primeiro deles é o verbo poboar:
  • Estas rexións foron poboadas con pastores procedentes das montañas.


Como derivado, existe poboación, que na norma galega actual ten os dous significados do español población, isto é, (1) conxunto de habitantes e (2) conglomerado urbano. En tal caso, parecería oportuno facer a distinción que se fai en portugués, onde para (1) se emprega população e para o (2) povoação, de xeito que se podería introducir unha hipotética forma populación en galego acorde coa correspondente forma portuguesa.


Infinitivo conxugado con dous infinitivos

É normal que en galego se encontren dous infinitivos nunha cláusula dependente. Se un deles houbese levar as desinencias do infinitivo conxugado, este ha de ser sempre o primeiro deles:
  •  É preciso podermos falar / *poder falarmos con liberdade.

Tipos de períodos ou frases: simples, compostos e complexos

Unha frase ou período está composta por unha ou máis oracións.

Unha oración é unha estrutura lingüística que ten como mínimo un predicado.

Os predicados poden ter forma conxugada (finita) ou non conxugada (infinita):  
  • [O Xoán estuda enxeñaría] → finita
  • [ Estudando enxeñaría] → non finita


Un período simple cunha soa oración ten sempre un verbo finito, mais un período con máis dunha oración terá obrigatoriamente unha oración finita, mentres que a(s) outra(s) poden ser finitas ou non finitas:
  • [ A xente espera que [a situación mellore]]
  • [ A xente espera [ter máis diñeiro no futuro]]

Para os efectos de contabilizar como oración simple ou complexa, un predicado pode ter unha estrutura complexa de auxiliares que non contan como verbos independentes. Todos os verbos auxiliares unidos ao verbo lexemático forman un cúmulo verbal:
  • Os cidadáns[estaban a ser ignorados] polos seus representantes > cláusula simple
  • Os cidadáns [estaban a querer [ter voz nas súas decisións]] > cláusula complexa.

Caso haxa dous predicados, pode tratarse dun período complexo ou composto.

O período composta é aquel en que as dúas oracións están ligadas mas manteñen a súa independencia:
  • [A lúa está chea esta noite], [mas infelizmente ha moitas nubes].
  • [Os rapaces concordaron en rematar a festa en paz][e os veciños acougaron]]

O período complexa, polo contrario, ten unha oración principal e outra dependente. A oración dependente pode ligarse á principal de dúas maneiras: como inserida ou como anexa.

Un exemplo de oración inserida son as chamadas oracións completivas, que teñen as máis das veces un verbo finito en conxuntivo ou ben un tempo non finito (xeralmente o infinitivo): 
  • O xornalista quería [que a noticia saíse na primeira páxina]
  • O xornalista quería [publicar a noticia na primeira páxina]

Un exemplo de oración inserida son as dependentes que poden ter a posibilidade de movemento diante ou detrás da principal (non sempre é así, porén):

  • [[Se tes fame][vai directamente ao frigo]] ↔ [[Vai directamente ao frigo] [se tes fame]]






Acentuación do copretérito

O copretérito presenta unha acentuación da sílaba tónica un chisco diferente doutras linguas románicas (coincide porén co italiano).

Tal acentuación refírese ao copretérito de indicativo e afecta só á 1PP e á 2PP:

1Conx.: cantabamos/*cantábamos, cantabades/*cantábades
2Conx.: comiamos/*comíamos, comiades/*comíades
3Conx.: partiamos/*partíamos, partiades/*partíades

Igualmente o antepretérito segue a mesma pauta:

1Conx.: cantaramos/*cantáramos, cantarades/*cantárades
2Conx.: comeramos/*coméramos, comerades/*comérades
3Conx.: partiramos/*partíramos, partirades/*partírades

Ademais, os verbos rematados en -aer, -oer, -aír, -uír presentan diérese nesas mesmas persoas para as distinguir das formas semellantes do presente de conxuntivo, dado que a pronuncia é ademais diferente.

Porén, o copretérito de conxuntivo non segue esta pauta de acentuación:

1Conx.: cantásemos/*cantasemos, cantásedes/*cantasedes
2Conx.: comésemos/*comesemos, comésedes/*comesedes
3Conx.: partísemos/*partisemos, partísedes/*partisedes

venres, 27 de maio de 2011

Conectores incorrectos

A influencia brutal do Español está a causar que determinados conectores, nomeadamente de tipo textual, escoen no Galego e para moitos falantes sexan habituais, aínda que non son correctos. Eis os principais:


* A PROPÓSITO
É incorrecto cando se usa no canto de a mantenta, adrede, de propósito, propositadamente
  • Rompeu o televisor a propósito/ de propósito / a mantenta
Porén, non é incorrecta a construción a propósito de (=a respecto de):
  • Non comentou nada na xuntanza a propósito dos planos da concurrencia.
Tamén é correcto usado como conector que muda para un tema diferente do que xa hai referencias:
  • A propósito / falando diso / por falar diso, cando celebras o teu día de anos?

*ASÍ COMO
Debe ser substituído por ben como:
  • Tivo que pagar unha multa, así como/ ben como lles pedir desculpas ás vítimas

*ASIMESMO
Debe ser substituído por ademais, alén diso:
  • Asimesmo/ademais/ alén diso, os estudantes han realizar outra proba posterior.

* EN CANTO
debe ser substituído por así que, axiña que, da que
  • En canto/axiña que chegou, xa o recoñeceron
Cómpre sinalar que en galego existe canto á equivalente ao español en cuanto a:
  • Non teño nada que comentar canto á / a respecto da súa proposta.
  • Canto ao / a respecto do que fixeron, paréceme atroz.
Con todo, o uso de encanto co mesmo valor de mentres é correcto en galego, aínda que as normas oficiais non o recollan.

*POR CERTO
É totalmente incorrecto. Véxase enriba a propósito.

*POR SUPOSTO 
debe ser substituído por certamente, sen dúbida, loxicamente; claro.
  • O tipo era, por suposto/certamente, o culpábel
  • Por suposto/certamente, eu fun o primeiro que chegou.

*RESPECTO A
A forma correcta é a respecto de (pt. a respeito de). Véxase supra *EN CANTO A.

*RESULTA QUE
aínda que pareza absolutamente normal, este conector verbal é un castelanismo absoluto que debe ser evitado. Debe ser substituído por acontece/aconteceu que, pasa/pasou que, sucede que, é que:
  • Resulta/sucedeu/pasou/ é que houbo un maletendido 

Para a escolma das formas correctas, recorremos ao Portugués, tal como é recomendado nas Normas Oficiais do Galego cando se trata de procurar modelos cultos.

martes, 12 de abril de 2011

Resposta eco

En galego-portugués é moi frecuente responder a unha pregunta afirmativamente co mesmo verbo con que se preguntou:
  • A: Queres pan? B: Quero.
  • A: Comprastes os filmes? B: Compramos.

Naturalmente, en todos os casos anteriores pódese responder tamén con si, co mesmo valor.

Cando hai un verbo modal, este é o que se emprega para a resposta:
  • A: Podes comer pan? B: Podo.
  • A: Vas levar os nenos de fin de semana? B: Vou.
  • A: Tes que estudar mañá? B: Teño.


mércores, 6 de abril de 2011

De 'llo' e 'llelo'

O galego fai unha distinción que non fan nin o portugués nin o español. Trátase de diferenciar entre o singular e o plural co clítico de obxecto directo.

Así, en singular:
  • Non dei os resultados ao paciente > Non llos dei (pt.: não lhos dei).

E en plural:
  • Non dei os resultados aos pacientes > Non llelos dei (pt.: não lhos dei).

Trátase dunha cuestión sintáctica exclusiva do galego que non sempre se respecta na lingua escrita, mais que convén manter en todos os casos. Dialectalmente, a forma de singular úsase tamén para o plural, como acontece en portugués.

De 'ao(s)' e 'ó(s)'

Até a reforma de 2003, a forma preferida da contracción do artigo masculino coa preposición era ó(s), sendo ao(s) forma aceptábel, mais non recomendábel. Hoxe en día é o contrario, a forma recomendábel é ao(s). A cuestión é que moitas persoas foron educadas en galego coa forma ó(s). Aínda así, é preciso que muden esta tendencia, por moi complicada que lles poida resultar, e se acostumen a utilizar ao(s).
  • Imos ao parque.
  • Cóntallelo aos teus amigos.


É preciso, ademais, evitar o uso ao(s) nos casos de obxecto directo de persoa xa indicados noutra nota.
  • Vin os teus amigos no cinema
  • Represento os parceiros da compañía Petrus SL.



De '-zo/-a' e

Tras a reforma normativa de 2003, introducíronse algunhas mudanzas que afectan a determinadas palabras que antes se escribían con —cio/a e que desde entón se escriben con —zo/a. Non imos dar unha lista exhaustiva, mais eis as principais:
  • licenza
  • servizo
  • espazo
  • estanza
  • presenza (mais o verbo é presenciar)
  • graza(s)
  • diferenza (mais o verbo é diferenciar)
  • prezo

Aínda que non pertence a este grupo, a forma correcta é estudar, cos seus derivados estudante, estudo, mais existe estudio (=cuarto de traballo) diferente de estudo (=acción de estudar), ben como estudoso (=que estuda moito) distinto de estudioso (=especialista).

Acentuación de pronomes interrogativos

Os pronomes interrogativos en galego, á diferenza do que acontece en castelán, non se acentúan practicamente nunca.

Nas cláusulas interrogativas directas non se acentúan nunca e ademais non é preciso pór un signo de acentuación inicial:
  • Quen che trouxo ese paquete?
  • Para onde imos agora?
  • De que estades a falar?

Nas cláusulas interrogativas indirectas só o leva en casos de dúbida (que son mínimos), polo cal é mellor non os acentuar nunca:
  • Dime para quen traballas.
  • Preguntounous onde deixaramos os vultos.

Os casos de dúbida son ben raros. Eis un:
  • Explícame que está a escribir (completiva)
  • Explícame qué está a escribir (interrogativa indirecta, mais mesmo neste caso pode omitirse a acentuación)





De 'dirección' e 'enderezo'

Estas dúas palabras tradúcense en castelán igual, "dirección". Non obstante, en galego é preciso distinguilas, porque os seus significados son ben diversos:

DIRECCIÓN
sentido do movemento.
  • O auto perdeu o control e moveuse en todas as direccións.

ENDEREZO
rexistro do domicilio
  • O meu enderezo figura na traseira dese documento