Pretérito versus copretérito

O galego, como todas as linguas románicas, distingue entre perfectivo e imperfectivo no pasado, mais non no presente ou no futuro*.

Esta distinción causa abondos problemas aos estudantes de galego que non teñen unha lingua románica como lingua nativa. Cal é, xa que logo, a diferenza entre cantaches e cantabas?

De entrada, non sempre é posíbel facer unha distinción clara entre ambos os tempos verbais, isto é, que a distinción aspectual non é pertinente por mor da natureza semántica dos verbos. É así, que son practicamente intercambiábeis os dous tempos nestes exemplos caso non haxa referentes temporais:

• Cando cativo, estudei/estudaba solfeo.
• Por mor da tormenta imprevista, a xente correu/corría a se abeirar
• O filme foi/era ben tedioso, que decepción.

 Porén, noutros casos, a diferenza é clarísima: o pretérito fai referencia a accións puntuais, mentres que o copretérito fai referencia a accións iterativas. Exemplos puntuais son:

• O volcano estoupou hai media hora.
• Deu un concerto espléndido.
• Falou con moito xeito.
• Esta noite durmín moi ben.

Exemplos iterativos son:

• Miña avoa falaba alemán moito ben.
• Estreaban todos os filmes de mércores.
• Contaba o meu avó que alí xogaban eles cando nenos. (en troques: contoume o meu avó... indicaría que só o fixo unha vez)

Nas cláusulas temporais introducidas con cando o normal é que o verbo vaia en pretérito, porén na cláusula principal pode ser pretérito ou copretérito:

• Cando chamou, eu durmía profundamente (non *durmín)
• Cando casaron, ambos deles eran moi novos (non *foron)
• Cando tiven o accidente, atendéronme axiña (e non *atendíanme)

Algunas pistas para usar o pretérito ou o copretérito veñen da man dos referentes temporais. Deste xeito, co pretérito úsanse referentes do tipo: unha vez, dúas, veces, moitas veces,

• Vin dúas veces ese filme (e non *vía dúas veces ese filme).

En troques, o copretérito pode ir acompañado de referentes menos concretos: decote, a miúdo, normalmente, etc. (como se ven, son adverbiais que expresan hábitos ou procesos/accións reiterativas):

• Normalmente lía antes de durmir.

Obsérvese esta curiosa distinción:

• Falou ela todo o tempo e máis ninguén (i.e., nunha reunión)
• Falaba ela sempre e máis ninguén (i.e., en todas as reunións)

____________________

* A distinción de aspecto si é un fenómeno propio das linguas eslavas, embora a distinción de aspecto non existe nas máis das linguas xermánicas. Apenas o inglés desenvolveu un tipo de aspectualidade distinguindo entre tempos simples e continuos.