Do latín ao galego

 Valores dalgúns signos fonéticos

/:/ indica vogal ou consoante longas. /ɛ/ vogal aberta  /ɔ/ vogal aberta /δ/ consoante fricativa interdental sonora como o <th> do inglés en this. /θ/ consoante fricativa interdental xorda como o <th> do inglés thing. /ŋ/ consoante nasal gutural como o <ng> do inglés en finger. /ɲ/ consoante nasal velar representada por <ñ>. /ʒ/ como o <j> ou <g> portugués de já, gente /ʃ/ como o <x> galego de xente. /c/ consoante velar oclusiva xorda que aparece arestora nas linguas eslavas como en checo <t’> en Kat’a. /ɟ/ consoante velar oclusiva sonora que aparece arestora nas linguas eslavas, como en checo <d’> en ďabel. /ɾ/ consoante vibrante simple. /ç/ consoante velar fricativa posterior, que se pronuncia como <ch> en alemán en Licht o Mädchen.

Como ler o latín

A seguir, algunhas notas acerca da lectura do latín clásico, que non responden ás pronuncias chamadas alemá ou italiana. Só sinalamos algunhas das grafías tal como eran lidas no latín clásico:

Todas as vogais poden ser longas ou curtas. Na época romana non se reflectía a cuantidade, mais nos textos actuais téndese a marcar a longura, de tal xeito que /o/ se grafa <ŏ> e /o:/ é grafado <ō>. Igualmente, as consoantes poden ser simples e duplas.  A letra ‘c’ pronúnciase /k/ en todos os casos, de xeito que <ca, ce, ci, co, cu> soan /ka, ke, ki, ko, ku/. Así centum é pronunciado /’kentum/. A letra ‘g’ pronúnciase /g/ en todos os casos, de xeito que <ga, ge, gi, go, gy, gu> soan /ga, ge, gi, go, gu/. Así gens é pronunciado /’gens/. O grupo <qu> soa /kw/. As grafías de orixe grega <ch, ph, th> son pronunciadas respectivamente como /k, f, t/ A letra <h> foi aspirada nun primeiro momento, mais axiña deixou de se pronunciar e pasou a ser muda. A letra <u> pode ser a vogal /u/, mais tamén a semiconsoante /w/, como en UICINUS, UENUS, AESTIUUS, etc. De facto, non existe <v>, que é unha incorporación posterior. O mesmo que diciamos para <u>, serve para <i>, que é vogal /i/ e tamén semiconsoante /j/, como en IANUA, IAM, ADIUUARE, IUX, IUDEX, etc. Outras grafías de orixe grega son <y> que soou /i/ e <z> que soou /dz/ ou /ts/.

Étimos latinos de vocábulos galegos

A forma de partida dos étimos é sempre o acusativo latino, mais o M indica que a desinencia xa é muda nesta lingua. As abreviaturas utilizadas son gl. (galego) dial. (dialectal do galego), eon. (eonaviego), pt. (portugués).

Na listaxe que aparece a seguir recollemos a evolución das formas patrimoniais, por tanto, non dos cultismos. Hai ducas de alótropos en galego, mais recolleremos apenas as formas máis antigas da lingua.

Eis unha listaxe de alótropos galegos:

étimo	FORMA CULTA	FORMA PRIMITIVA
FABULA	fábula	fala
RECUPERARE	recuperar	recobrar
PLENU	pleno	cheo
INFLARE	inflar	inchar
PLANTARE	plantar	chantar
AMPLU	amplo	ancho
CUBITU	cúbito	cóbado
OCULU	óculo(s)	ollo
PARABOLA	parábola	palabra
DENARIU	denario	diñeiro
SALTU	salto	souto
FRIGIDU	fríxido	frío
CALIDU	cálido	caldo
SPECULU	espéculo	espello
STRICTU	estrito	estreito
DIRECTU	directo	dereito
INTEGRU	íntegro	enteiro

AD	a	ad > a
AESTIVUM	estío	aes.ʹtiwu > es.ʹtiu > es.ʹtio
AFFLARE	achar	aʹf.fla.ɾe > aʹf:laɾe > a.ʹflaɾ > a.ʹtʃaɾ
AGRUM	eiro	ʹa.gɾu > ʹaj.ɾu > ʹaj.ɾo > ʹe.jɾo
ALIQUOD	algo	ʹa.li.kwod  > ʹa.li.ko > ʹa.le.go > ʹal.go
ALTARIUM	outeiro	al.ʹta.ɾi.u > al.ʹta.ɾju > al.ʹtaj.ɾu > aw.ʹtaj.ɾo > aw.ʹtej.ɾo > ow.ʹtej.ɾo	Porén, a forma alto preserva a forma latina, como cultismo. Só ten forma evoluída en topónimos como Penouta, Picouto, etc.
ALTERUM	outro	ʹal.te.ɾu > ʹal.tɾu > ʹaw.tɾo > ʹow.tɾo
AMABAM	amaba	a.ʹma.bam  > a.ʹma.ba	pt. amava
AMABATIS	amabades	a.ma.ʹbatis  > a.ma.ʹba.des	dial. amábades, amabais, pt. amáveis
AMAMUS	amamos	a.ʹma.mus  > a.ʹma.mos
AMANT	aman	ʹa.mant > ʹa.man > ʹa.maŋ
AMAT	ama	ʹa.mat > ʹa.mad > ʹa.ma
AMATIS	amades	a.ʹma.tis > a.ʹma.tes > a.ʹma.des	dial. e pt. amais
AMAUI	amei	a.ʹm.awi > a.ʹmaj > a.ʹmej
AMAUIT	amou	a.ʹma.wit > a.ʹmawt > a.ʹmawd > a.ʹmaw > a.ʹmow
ANNELLUM	anelo	an.ʹnɛl.lu > a.ʹn:ɛ.l:u > a.ʹnɛ.lo > a.nʹɛl	eon. anelo
APICULA	abella	a.ʹpi.ku.la > a.ʹpi.kla > a.ʹbe.gλa > a.ʹbe.λa
AQUAM	auga	ʹa.kwa > ʹa.gwa > ʹaw.gwa > ʹaw.ga	eon. augua, pt. água
AQUILAM	aguia	ʹa.kwi.la > ʹa.ki.la > ʹa.gi.la > ʹa.gi.a > ʹa.gja	eon. áiguela
AREAM	eira	ʹa.ɾe.a > ʹa.ɾi.a > ʹa.ɾja > ʹaj.ɾa > ʹej.ɾa	dial. aira
AUIOLUM	avó	a.wi.ʹo.lum > a.ʹwo.lu > a.’vɔ.lo > a.ʹbɔ.lo > a.ʹbɔ: > a.ʹbɔ	eon. avol(o); pt. avô
AUIOLAM	avoa	a.wi.ʹo.lam > a.ʹwo.la > a.’vɔ.la > a.ʹbɔ.la > a.ʹbo.a	eon. avola; pt. avó
AURUM	ouro	ʹaw.ɾum > ʹaw.ɾu > ʹaw.ɾo > ʹow.ɾo	pt. tamén oiro.
AUSCULTO	escoitar	aws.ʹkulto > is.ʹkul.to > es.ʹkul.to > es.ʹkuj.to > es.ʹkoj.to	dial. escuito, escuto; pt. escuto
AUT	ou	awt > awd > owd > ow
AUTUMNUM	outono	aw.ʹtum.nu > aw.ʹtun.nu > aw.ʹto.n:o > ow.ʹto.no
BASIUM	beijo > beixo	ʹba.si.u > ʹba.sju > ʹbaj.su > ʹbej.so > ʹbejʒo > ʹbej.ʃo
BIBERE	beber	ʹbi.be.ɾe > ʹbe.be.ɾe > be.ʹbe.ɾe > be.ʹbeɾ
BONAM	boa	ʹbo.na > ʹbɔ.na > ʹbõ.a > ʹbo.a
BONUM	bo	ʹbo.nu > ʹbɔ.nu > ʹbɔ.no > ʹbõ.o > ʹbo	dial. bon; pt. bom
BUCCAM	boca	ʹbuk.ka > ʹbu.k:a > ʹbu.ka > ʹbo.ka
CABALLUM	cabalo	ka.ʹba.llu > ka.ba.ʹl:u > ka.ʹba.lo	pt. cavalo
CAECUM	cego	ʹkae.ku > ʹke.ku > ʹcε.ku > ʹtsε.go > ʹθε.go
CAELUM	ceo	ʹkae.lu > ke.lu > ʹcε.lo > ʹtsε.lo > ʹtsε.o > ʹθε.o	pt. céu
CALENDAM	quenda	ka.ʹlen.da > ka.ʹen.da > ʹken.da
CALENTEM	quente	ka.ʹlεn.te > ka.ʹεn.te > ʹkεn.te	eon. calente
CALESCERE	quecer	ka.ʹles.ke.ɾe > ka.les.ʹke.ɾe > ka.les.ʹce.ɾe > kae.ʹceɾ > ke.ʹtseɾ > ke.ʹθeɾ	eon. calecer
CANES	cans	ʹka.nes > ʹkã.es > ʹkãs > ʹkaŋs	dial. cais, cas; pt. cães
CAPANNAM	cabana	ka.ʹpan.na > ka.ʹpa.n:a > ka.ʹba.na
CAPILLUM	cabelo	ka.ʹpil.lu > ka.ʹpe.l:o > ka.ʹbe.lo	eon. cabelo
CAPSAM	caixa	ʹkap.sa > ʹkaj.sa > ʹkaj.ʃa	eon. caxa.
CAPITIAM	cabeza	ka.ʹpi.ti.a > ka.pi.tja > ka.’pe.tsa > ka.ʹbe.tsa > ka.ʹbe.θa
CAPSUM	queixo	ʹkap.su > kas.su > ʹkaj.su > ʹkej.ʃo	Véxase máis abaixo CASEUM
CAPTIARE	caçar > cazar	kap.ʹti.aɾe > ka.ʹt:ja.ɾe > ka.ʹtsa.ɾe > ka.ʹθaɾ
CAPUT	cabo	ʹka.put > ʹka.pud > ʹka.po > ʹka.bo
CASAM	casa	ʹka.sa > ʹka.za > ʹka.sa
CASEUM	queijo > queixo	ʹka.se.u > ʹkasiu > ʹkazju > ʹkajzu > ʹkajʒo > ʹkejʒo > ʹkeiʃo	En galego conflúen as formas portuguesas queijo e queixo polo enxordecemento das sibilantes.
CATENAM	cadea	kaʹtena > ka.ʹde.na > ka.ʹdẽ.a > ka.de.a
CATHEDRAM	cadeira	ʹka.te.dɾa > ka.ʹte.dɾa > ka.ʹde.dɾa > ka.ʹdej.ɾa
CAUSAM	cousa	ʹkaw.sa > ʹkaw.za > ʹkow.za > ʹkow.sa	pt. coisa
CENISIAM	cinza, cinsa	ke.ʹni.si.a > keʹni.sja > cẽʹinsa > ʹtsinsa > ʹθinsa	eon. sinza
CENTUM	cento	ʹken.tu > ʹcεn.tu > ʹtsεn.to > ʹθεn.to
CIVITATEM	cidade	ki.wi.ʹta.te > ki.vi.ʹta.te > ci.vi.ʹta.te > tsi.bi.ʹda.de > tsib.ʹda.de >  tsi.ʹd:a.de > tsi.ʹda.de > θi.ʹda.de
CLAUDERE	choer	ʹklaw.de.ɾe > klaw.ʹde.ɾe > klow.ʹdeɾ > klo.ʹeɾ > tʃo.ʹeɾ
CLAUEM	chave	ʹkla.we > ʹkla.ve > ʹkla.be > ʹtʃa.be
CLAUSAM	chousa	ʹklaw.sa > ʹklaw.za > ʹklow.za > ʹtʃow.ʹza > ʹtʃow.ʹsa
COENAM	cea	ʹkoe.na > ʹke.na >ʹce.na > ʹtse.na > ʹtsẽ.a > ʹtse.a > ʹθe.a
COGITARE	coidar	ko.ʹgi.ta.ɾe > kuj.ʹta.ɾe > koj.ʹdaɾ	dial. cuidar, pt. cuidar
COLLOCARE	colgar	kolʹlo.ka.ɾe > ko.ʹl:o.ka.ɾe > ko.ʹlo.ga.ɾe > kol.ʹgaɾ
COLOBRAM	cobra	ko.ʹlo.bɾa > ko.ʹlɔ.bɾa > ʹko.ɔbɾa > ʹkɔ:.bɾa > ko.bɾa	eon. colobra.
COLOREM	cor	ko.ʹlo.ɾe > ko.ʹloɾ > ko.ʹoɾ > ʹkoɾ
CONCILIUM	concello	kon.ʹki.li.u > kon.ʹci.lju > kon.ʹtse.λo > kon.ʹθe.λo
CONSILIUM	consello	kon.ʹsi.li.u > kon.ʹsi.lju > kon.ʹse.λo	Nesta ocasión é o galego que distingue entre concello e consello, en canto que en portugués se pronuncian igual.
CREPARE	crebar, quebrar	kɾe.ʹpa.ɾe > kɾe.ʹbaɾ / > ke.ʹbɾaɾ
CULMINEM	cume, cumio	ʹkul.mi.ne > ʹku:.mi.ne > ʹkum.ne > ʹku.me
CULTELLUM	coitelo	kul.ʹtel.lu > kuj.ʹtε.l:u > kuj.ʹtε.lo > koj.ʹtε.lo	dial. cuitelo, cutelo; eon. cuitelo
CŪLUM	cu	ʹku.lu > ʹku.u > ʹku: > ʹku	eon. cul
CUM	con	kum > kom > kon > koŋ
CŪPAM	cuba	ʹku.pa > ʹku.ba
CUPPAM	copa	ʹkup.pa > ʹko.p:a > ʹko.pa
DECEM	dez	ʹde.kem > ʹde.ce > ʹdɛ.tse > ʹdε.dze > ʹdεδ >  ʹdɛθ
DE EX DE	desde	de eks de > de:ks.de > des.de	En galego, desde e dende son trocábeis. En portugués dende é un arcaísmo.
DE INDE	dende	de ʹinde > de.ʹende > ʹde:.nde > ʹden.de
DENARIUM	diñeiro	de.ʹna.ɾi.u > de.ʹna.ɾju > di.ʹna.jɾo > dĩ.ʹejɾo > di.ʹɲej.ɾo	eon. dieiro.
DIGITUM	dedo	ʹdi.gi.tu > ʹdi.i.tu > di:.to > ʹde.do	eon. dido. O gl. distingue entre dedos das mans e dedas dos pés, cousa que o pt. non fai.
DIRECTUM	dereito	di.ʹɾek.tu > di.ʹɾeç.tu > di.ʹɾej.to > de.ʹɾej.to	pt. direito
DIURNATA	jornada > xornada	di.uɾʹna.ta > djuɾʹna.ta > ʒoɾʹna.da > ʃoɾʹna.da
DOMINUM	dono	ʹdo.mi.nu > ʹdɔm.no > ʹdɔn.no > ʹdɔ.n:o > ʹdɔ.no	Tamén deriva de aquí, como forma átona, don e no feminino dona (< DOMINA)
DUODECIM	doze > doce	ʹdwo.de.kim > ʹdo.de.ke > ʹdo.de.ce > ʹdo.de.ɟe > ʹdo.dze > ʹdo.δe > do.θe	Novamente nestes dous vocábulos, o gl. non distingue os pares, mais si o fai o pt. Ao pt. doze e doce corresponden en gl. doce.
DULCEM	doce	ʹdul.ke > ʹdul.ce > ʹdu.ce > ʹdo.ce > ʹdo.θe
EGO	eu	ʹe.go > ʹe.o > ʹew
EQUAM	egua	ʹe.kwa > ʹε.gwa
ET	e	et > ed > e /ε / i
EXAMINEM	enxame	ekʹsa.mi.ne > enʹsam.ne > enʹʃam.ne > enʹʃa.me
EXSŪCARE	enxugar	eks.suʹka.ɾe > ekʹsu.kaɾe > enʹʃu.ka.ɾe > enʹʃugaɾ
EXSŪCTUM	enxoito	eksʹsuk.tu > ekʹsuk.tu > enʹsuç.tu > enʹʃuj.to > enʹʃoj.to	dial. enxuito, enxuto; pt. enxuto
FABULARE	falar	fa.bu.ʹla.ɾe > fa.ʹblaɾ > fa.ʹllaɾ > fa.ʹl:aɾ > fa.ʹlaɾ
FACERE	fazer > facer	ʹfa.ke.ɾe > faʹke.ɾe > faʹceɾ > faʹɟeɾ > faʹdzeɾ > faʹδeɾ > faʹθεɾʹ	dial. faguer; eon. facer, faguer, faer, fer; pt. fazer.
FACTUM	feito	ʹfak.tu > ʹfaç.tu > ʹfaj.to > ʹfej.to
FACTURAM	feitura	fakʹtu.ɾa > façʹtu.ɾa > fajʹtu.ɾa > fejʹtu.ɾa
FALCEM	fouce	ʹfal.ke > ʹfal.ce > ʹfaw.ce > ʹfaw.tse > ʹfow.tse > ʹfow.θe
FALCONE	falcón	fal.ʹko.ne > fal.ʹkon > fal.ʹkoŋ	Non sofre a evolución completamente, outramente tería chegado a *foucón
FEBRUARIUM	febreiro	fe.bɾu.ʹa.ɾi.u > fe.ʹbɾa.ɾju > feʹbɾaj.ro > fe.ʹbɾej.roʹ	pt. fevereiro
FEMINA	femia	ʹfe.mi.na > fe.mĩ.a > ʹfeʹmi.a > ʹfe.mja	eon. fema; pt. fêmea
FERIA	feira	ʹfe.ɾi.a > ʹfe.ɾja > ʹfej.ɾa
FICARIA	figueira	fiʹka.ɾi.a > fi.ʹka.ɾja > fi.ʹkaj.ɾa > fi.ʹgaj.ɾa > fi.ʹgej.ɾa
FILIUM	fillo	ʹfi.li.u > ʹfi.lju > ʹfi.λo
FLAGRARE	cheirar	fla,ʹgɾa.ɾe > flaj.ʹɾa.ɾe > tʃaj.ʹɾaɾ > tʃej.ʹɾaɾ	Existe un derivado semiculto en portugués: faro
FOCUM	fogo	ʹfo.ku > ʹfɔ.ku > ʹfɔ.ko > ʹfɔ.go
FOLIAM	folla	ʹfo.li.a > ʹfɔ.lja > ʹfɔ.λo
FORMICARIUM	formigueiro	foɾ.mi.ʹka.ɾi.u > foɾ.mi.ʹka.ɾju > foɾ.mi.ʹkajʹɾu > foɾ.mi.ʹgajɾo > foɾ.mi.ʹgej.ɾo
FORTIAM	força > forza	ʹfoɾ.ti.a > ʹfoɾ.tja > ʹfoɾ.tsa > ʹfor.θa
FRATREM	feire	ʹfɾa.tɾe > ʹfɾa.dɾe > ʹfɾaj.ɾe > ʹfɾej.ɾe
FRIGIDUM	frío	ʹfɾi.gi.du > ʹfɾi.i.du > ʹfɾi.o
FRUCTA	froita	ʹfɾuk.ta > ʹfɾuç.ta > ʹfɾuj.ta > ʹfɾoj.ta	dial. fruita; pt. fruta
GALLINA	galiña	gal.ʹli.na  > ga.ʹl:i.na > ʹgaʹlĩ.a > gaʹli.aʹ	eon. galía
GALLUM	galo	ʹgal.lu  > ʹga.l:u > ʹga.lo
GELUM	gelo > xeo	ʹgε.lu > ʹgjε.lu > ʹʒe.o > ʹʃe.o	eon. xelo, pt. gelo
GENTEM	gente  > xente	ʹgɛn.te > ʹgjɛn.te > ʹʒɛn.te > ʹʃɛn.te
GENUCULU	xeonllo	ge.’nu.ku.lu > ge.ʹnu.klu > gje.ʹnu.gλο >ʒẽ.ʹo.λo > ʃi.ʹon.λo	eon. xeollo, pt. joelho
GERMANUM	irmán	geɾ.ʹma.nu > gjeɾ.ʹma.nu > iɾ.ʹmãw > iɾ.ʹmaŋ	dial. irmao, pt. irmão
GRANUM	gran	ʹgɾa.nu > ʹgɾãw > ʹgɾaŋ	dial. grao, pt. grão
GRATIA	graza	ʹgɾa.ti.a > ʹgɾa.tja > ʹgɾa.tsa > ʹgɾa.θa
*GUADANIA-RE < xerm. WAIDANJAN	gañar	gwa.da.ʹnja.ɾe > ga.da.ʹɲa.ɾe > ga:.ʹɲa.ɾe > ga.ɲaɾ
*GUARDARE (< xerm. WARDON)	gardar	gwaɾʹda.ɾe > gwaɾ.ʹdaɾ > gaɾ.ʹdaɾ
HAC HORA	agora	a.ʹko.ɾa > a.ʹkɔ.ɾa > a.ʹgɔ.ɾa
HAC ILLA	aquela	ʹak ʹil.la > a.ʹki.l:a > .aʹke.l:a > a.ʹke.la
HERBAM	herba	ʹeɾ.ba > ʹεɾ.ba
HIBERNUM	inverno	i.ʹbeɾ.nu > im.ʹbεɾ.nu >  im.ʹbεɾ.nu	Xa en latín desenvolveu unha nasal, pois hi- foi reinterpretado como im-, o prefixo.
HOC ANNO	hogano	ʹok ʹan.no > ok.ʹan.no > o.ʹkan:o > oʹ.ga.no
HODIE	hoje > hoxe	ʹo.di.e > ʹɔ.dje > ʹɔ.ʒe > ʹɔ.ʃe	HODIE procede de HOC DIE. eon. hoi (con /ɔ/)
HOMINEM	home	ʹo.mi.ne > ʹɔ.mi.ne > ʹɔm.ne > ʹɔ.me
HOROLOGIUM	reloxo	o.ɾo.ʹlo.gi.u > o.ɾo.ʹlo.gju > o.ɾo.ʹlo.ʒju > o.ɾe.ʹlɔ.ʒo > re.ʹlɔ.ʒo > re.ʹlɔ.ʃo	pt. relógio
IACTUM	jeito > xeito	ʹi.ak.tu > ʹjak.tu > ʹjeç.tu > ʹʒej.to > ʹʃej.to
IAM	já > xa	ʹiam >  ʹja > ʹʒa > ʹʃa
ILLAM	ela	ʹil.la > ʹe.l:a > ʹe.la
IANUARIUM	xaneiro	ia.nwa.ɾi.u > ia.ʹna.ɾiu > ja.ʹnaj.ɾu > ʒa.ʹnaj.ɾo > ʒa.ʹnej.ɾo > ʃa.ʹnej.ɾo	eon. xineiro.
INCEPTARE	encetar	in.kep.ʹta.ɾe > en.cet.ʹta.ɾe > en.tse.ʹt:aɾe > en.θe.ʹtaɾ
INTEGRUM	enteiro	ʹin.te.gɾu > in.ʹte.gɾu > en.ʹtej.ɾoʹ	pt. inteiro
INVIDIA	envexa	in.ʹwi.di.a > in.ʹvi.dja > im.ʹbi.dja > em.ʹbe.ʒa > em.ʹbe.ʃaʹ
IOCARE	jogar > xogar	io.ʹkaɾe > jo.ʹka.ɾe > ʒo.ʹgaɾ > ʃo.ʹgaɾʹ
IOVIS	joves > xoves	ʹio.wis > ʹjo.vis > jo.ves > ʹjo.bes > ʹʒo.bes > ʹʃo.bes	IOVIS é o xenitivo de IUPITER.
IUGUM	xugo	ʹiu.ku > ʹju.ku > ʹʒu.go > ʹʃu.goʹ
IPSE	ese	ʹip.se > ʹes.se > ʹe.s:e > ʹe.seʹ
IŪDICEM	juíz > xuíz	ʹiu.di.ke > ʹju.di.ce > ʹju.di.ʹɟe > ʹʒuj.dze > ʒujδ > ʹʃujθ
LACTEM	leite	ʹlak.te > laç.te > laj.te > lej.teʹ
LAETUM	ledo	ʹlae.tu > ʹletu > ʹlε.tu > ʹlε.do
LAXARE	leixar > deixar	lak.ʹsa.ɾe > laj.ʹsa.ɾe > lej.ʹʃaɾ > dejʹʃaɾʹ	A forma leixar foi común no período medieval
LEGEM	lei	ʹle.ge > ʹle.e > ʹlej
LEGENDAM	lenda	leʹgen.da > le.ʹenda > ʹle:n.da > ʹlen.da
LIMITEM	lende	ʹli.mi.te > ʹli.mi.de > ʹlim.de > ʹlen.de
LITIGARE	lidar	li.tiʹgaɾe > li.di.ʹga.ɾe > li.ʹdja.ɾe > liʹ.djaɾ > liʹ.daɾ
LIGNA	leña	ʹligna > ʹlej.na > ʹle.ɲa
LONGE	lonxe	ʹlon.ge > ʹlon.gje > ʹlon.ʒe > ʹlon.ʃe
LŪCEM	luz	ʹlu:.ke > ʹlu.ce > ʹlu.tsε > ʹllu.dze > ʹluδ > ʹluθ
LUCTUM	loito	ʹluk.tu > ʹluç.tu > ʹluj.to > ʹloj.to	dial. luito, luto; pt. luto.
LUDUM	lodo	ʹlu.tu > ʹlo.to > ʹlo.do
LŪMINEM	lume	ʹlu.mi.ne > ʹlum.ne > ʹlu.me
LŪNAM	lúa	ʹlu.na > ʹlũ.a > ʹlu.a
MAGICA	meiga	ʹma.gi.ka > ʹma.i.ga > ʹmajga > ʹmej.ga
MAGIS	máis	ʹma.gis > ʹma.is > ʹmajs
MARTIUM	marzo	ʹmaɾ.ti.u > ʹmaɾ.tju > ʹmar.tso > ʹmaɾ.θo
MATTIANAM	maçã > mazá	mat.ʹti.a.na > mat.ʹtja.na > maʹtsa.na > maʹtsã.a > maʹtsã > ma.θã > ma.ʹθa
MAXILLAM	meixela	mak.ʹsil.la > mak.ʹse.l:a > maj.ʹʃεla > mej.ʹʃεlaʹ
METIPSI- MUM	mesmo	me.ʹtep.si.mu > me.ʹde.s:i.mu > me.ʹdes.mo > ʹme:s.mo > ʹmes.mo
MENSAM	mesa	ʹmen.sa > ʹme.sa > ʹme.za > ʹme.sa
MOLAM	moa	ʹmo.la > ʹmɔ.la > ʹmɔ.a	pt. mó
MOLINUM	muiño	mo.ʹli.nu > mo.ʹi.no > ʹmo.i.ɲo > ʹmwi.ɲo	dial. molín, moín, pt. moinho
MULIEREM	muller	mu.ʹli.e.ɾe > mu.ʹlje.ɾe > mu.ʹλeɾ
MULTUM	moito	ʹmul.tu > ʹmuj.to > ʹmoj.to	dial. muito, muto, pt. muito
MUTANTIA	mudança > mudanza	mu.ʹdan.ti.a > mu.ʹdan.tja > mu.ʹdan.tsa > mu.ʹdanθa
NOCTEM	noite	ʹnok.te > ʹnɔç.te > ʹnɔj.teʹ
NOUACULA	navalla	no.ʹwa.ku.la > no.ʹva.kula >noʹba.kla > na.ʹba.gλa > na.ʹba.λaʹ
NOUEM	nove	ʹnɔ.we > ʹnɔ.ve > ʹnɔ.be
OCULUM	ollo	ʹo.ku.lu > ʹɔ.ku.lu > ʹɔ.klo > ʹɔ.gλo >ʹɔ.λo
ORICULAM < AURICULA	orella	o.ʹɾi.ku.la > oʹɾi.kla > oʹɾegλa > o.ɾe.ʹλaʹ
ORPHANUM	orfo	ʹoɾ.fa.nu > ʹɔɾ.fa.no > ʹɔɾ.fã.o > ʹɔɾ.fo	pt. órfão
OSSUM	óso	ʹossu > ʹɔs:u > ʹɔso	pt. osso. En gl. distínguense pola abertura da vogal óso e oso (< URSU). Este segundo dá en portugués urso (cultismo)
OVICULAM	ovella	o.ʹwi.ku.la > o.ʹvi.kla >  o.ʹve.kla > o.ʹbe.gλa > o.ʹbe.λa
PALATIUM	paço > pazo	pa.ʹla.ti.u > pa.ʹla.tju > pa.ʹla.tsio > pa.ʹa.tso > ʹpa:tso > ʹpa.tso > ʹpa.θo	En eon. como topónimo Pacios.
PARABOLAM	palabra	pa.ʹɾa.bo.la > pa.ʹrabo.la > pa.ʹla.bo.ɾa > pa.ʹla.bɾa	pt. palavra.
PAUCUM	pouco	ʹpawku > ʹpowko	En portugués dialectal e en Xalma existe poico.
PEDEM	pé	ʹpεde > ʹpε: > ʹpε
PER AD	para	ʹpeɾ ad > ʹpe.ɾa > ʹpa.ɾa	(a forma popular en todo o galegoportugués é pra)
PERSICUM	péxego	ʹpeɾsiku > ʹpεɾsiku > ʹpεs:ego > pεʃego	(pt. pêssego)
PESTULARE	pechar	pes.tu.la.ʹɾe > pes.ʹtlaɾ > pes.ʹtʃaɾ > pe.ʹtʃaɾ
PISCEM	peixe	ʹpis.ke > ʹpes.ke > ʹpes.ce > ʹpej.ʃeʹ
PLANTARE	chantar	plan.ʹta.ɾe > tʃan.ʹtaɾ
PLANAM	chá	ʹpla.na > ʹtʃã.na > ʹtʃã.a> ʹtʃã > ʹtʃa
PLANUM	chan	ʹpla.nu > ʹpla.no > ʹtʃã.no > ʹtʃã.o > ʹtʃã > ʹtʃaŋ	dial. chao.
PLATTA	prata	ʹplat.ta > ʹpla.t:a > ʹpɾa.ta
PLATTEA	praça > praza	ʹplat.te.a > ʹpla.t:a > ʹpla.tja > ʹpɾa.tsa > ʹpɾa.θa	É semicultismo
PLENAM	chea	ʹple.na > ʹtʃe.na > ʹtʃẽ.a > ʹtʃe.a	Nalgunhas variedades eonaviegas chía.
PLENUM	cheo	ʹple.nu > ʹple.no > ʹtʃe.no > ʹtʃẽ.o > ʹtʃe.o	eon. chen
PLICARE	chegar	pli.ʹka.ɾe > ple.ʹkaɾe > ple.ʹgaɾ > tʃe.ʹgaɾʹ
PLOVERE	chover	ʹplo.we.ɾe > plo.ʹve.ɾe > ʹplo.ʹbeɾ > tʃoʹ.beɾʹ	A forma pregar é semicultismo
PLUVIA	chuvia, choiva	ʹplu.vi.a > ʹplu.vja > ʹtʃu.bja > ʹtʃuj.ba > ʹtʃojbaʹ	pt. chuva
PŌLIPUM	polbo	ʹpo.li.pu > po.libu > ʹpol.bo
POPULUM	pobo	po.ʹpu.lu > ʹpɔ.pulu > ʹpɔ.polo > ʹpɔ.bo.lo > pɔ.bo
PORTŪCA- LENSEM	portugués	poɾ.tu.ka.len.se > poɾ.tu.ga.ʹlen.se > poɾ.tu.gaʹ.en.se > poɾ.tu.ʹge.se > poɾ.tu.ʹges
PRIMARIAM	primeira	pɾi.ʹma.ɾi.a > pɾi.ʹma.ɾja > pɾiʹmaj.ɾa > pɾiʹmej.ɾa
PUGNUM	puño	ʹpug.nu >ʹpuj.nu > ʹpu.ɲoʹ
PUTEUM	poço > pozo	ʹpu.te.u > ʹpu.tju > ʹpu.tsu > ʹpo.tso > ʹpo.θoʹʹ
QUADRUM	cadro	ʹkwa.dɾu > ʹkwa.dɾo > ʹka.dɾo	(dial. cuadro, pt. quadro)
QUAERERE	querer	kwae.ʹɾe.ɾe > ke.ʹɾe.ɾe > keʹɾeɾʹ
QUANDO	cando	ʹkwando > ʹkando	(dial. cuando, eon. condo, pt. quando)
QUANTUM	canto	ʹkwantu > ʹkwanto > ʹkanto	(dial. cuando, eon. conto, pt. quando)
QUEM	quen	ʹkwem > ʹkem > ʹkɛn > ʹkɛŋ
QUID	que	ʹkwid > ʹkid > ked > ke
QUOMŌDO	como	ʹkwomo:do > ʹkomodo > ʹkomoo > ʹkomo
RATIŌNEM	razón	ɾa.ʹtione > ra.ʹtjone > ra.ʹtsone > ra.ʹdzon > ra.ʹδoŋ > ra.ʹθoŋ
RAUBARE <(xerm. RAUBON)	roubar	ɾaw.ʹba.ɾe > raw.ʹba.ɾe > rowʹ.baɾ
REGEM	rei	ʹɾe.ge > ʹre.ge > ʹre.i > ʹrej
REGINA	raíña	ɾe.ʹgi.na > re.ʹgi.na > re.ʹi.na > ʹre.ĩ.a > raʹ.i.ɲa > ʹraj.ɲa
REGULA	rella >	ʹɾe.gu.la > ʹrɛ.ʹgu.la > ʹrɛ.gλa > ʹrɛ.λa	A forma regra tamén deriva de REGULA, mais é forma semiculta.
RĪDERE	rir	ɾi.ʹde.ɾe > ʹre.ʹi.ɾe > ʹriɾʹ
RĪPARIAM	ribeira	ɾi.ʹpa.ɾi.a > ɾi.ʹpa.ɾja > ri.ʹpaj.ɾa > ri.ʹbaj.ɾa > ri.ʹbej.ɾa
RĪVUM	río	ʹɾi.wu > ʹri.u > ʹri.o
RŌSAM	rosa	ʹɾo:.sa > ʹro.za > ʹro.sa
ROTAM	roda	ʹɾota > ʹrɔta > ʹrɔda
ROTUNDUM	redondo	ɾo.ʹtun.du > re.ʹton.do > re.ʹdon.do
RUPTA	rota	ʹɾupta > ʹrutta > ʹrut:a > ʹrota
SALTUM	souto	ʹsal.tu > ʹsaw.tu > ʹsow.to
SAPONE	xabón	sa.ʹpone > sa.ʹbone > ʃa.ʹbon > ʃa.ʹboŋ
SARTORE	xastre	ʹsaɾ.toɾe > ʹsas.to.ɾe > ʹsas.tɾe > ʹʃas.tɾe
SCANNUM	escano	ʹskan.nu > is.ʹkan.nu > es.ʹka.n:o > es.ʹka.no
SCHOLA	escola	ʹsk.ola > is.ʹkɔ.la > es.ʹkɔ.la	Non é un vocábulo que evolúa completamente, pois conserva /l/, que en circunstancias normais caería.
SCŌPAM	escoba	ʹsko.pa > isʹ.ko.ba > esʹ.ko.ba
SEDERE	ser	ʹse.de.ɾe > ʹse.e.ɾe > ʹse.eɾ > ʹseɾ
SEDIAT	seja > sexa	ʹse.di.a > ʹse.dja > ʹse.ʒa >ʹse.ʃa	dial. seña, sía
SEMINARE	semear	se.mi.ʹna.ɾe > se.mĩʹ.aɾ > se.mẽʹ.aɾ > se.me.ʹaɾ	eon. semar (< semnare < SEMINARE)
SĒMITAM	senda	ʹse.mi.ta > ʹse.mi.da > ʹsem.da > ʹsen.da
SEPTEM	sete	ʹsep.te >  sεt.te > sε.t:e > sε.te
SINE	sen	ʹsi.ne > ʹse.ne > ʹseŋ
SINUM	seo	ʹsi.num > ʹse.no > ʹsẽ.o > ʹse.o	eon. sen
SOMNIUM	soño	ʹsom.ni.u > ʹso.nnju > ʹso.n:jo > ʹso.ɲo
SOMNUM	sono	ʹsom.nu > ʹson.nu > ʹso.n:o > ʹson.o	A distinción que se fai en galegoportugués non se fai en castelán, porque /mn/ e /mnj/ dan o mesmo resultado.
SPĒCULUM	espello	ʹspe.ku.lu > is.ʹpe.ku.lu > es.ʹpeg.λo > es.ʹpe.λo
STRICTUM	estreito	ʹstɾik.tu > is.ʹtɾik.tu > es.ʹtɾeç.tu > es.ʹtɾej.to
SUB	so	sub > sob > so	pt. sob
SUBUMBRA	sombra	su.ʹbum.bɾa > so.ʹbom.bɾa > so.ʹom.bɾa > ʹsom.bɾa
SUM	son	ʹsum > ʹsun > ʹson > ʹsoŋ	dial. e port. sou
SUMUS	somos	ʹsu.mus > ʹso.mos
SUNT	son	ʹsunt > ʹsun > ʹson > ʹsoŋ
SYRĪNGAM	xeringa	siʹɾinga > seʹɾinga > ʃeʹɾinga	pt. seringa, siringa.
TABULA	táboa	ʹtabula > ʹtabua > ʹtaboa	pt. tábua; eon. traba (< tabla < TABULA)
TĒGULA	tella	ʹtegula > ʹtεgλa > ʹtελa
TENEBRAS	tebras	teʹ.ne.bɾas > te.ʹnε.bɾas > tẽʹ.ε.bɾas > ʹtε:.bɾas > ʹtε.bɾas	pt. trevas.
TĒNERE	ter	ʹteneɾe > ʹteneɾe > ʹtẽeɾ > ʹter
TENERUM	tenro	ʹtεneɾu > ʹtεneɾo > ʹtεnro
TINGERE	tingir > tinxir	ʹtin.ge.ɾe > tin.ʹgi.ɾe > tinʹgji.ɾe > tin.ʹʒiɾ > tin.ʹʃiɾʹ
TRIPALIUM	traballo	tɾiʹpaliu > tɾiʹpalju > tɾeʹbaλo > tɾaʹbaλo
TRUCTAM	troita	ʹtɾukta > ʹtɾuçta > ʹtɾujta > ʹtɾojta	dial. truita, truta, pt. truta
UACCA	vaca	ʹwakka > ʹbak:a > ʹbaka
UBI	u	ʹubi > ʹube > ʹub > ʹu	O interrogativo u é apenas utilizado co artigo definido: ulo, ula, ulos, ulas.
UENERIS	venres	ʹwεneɾis > ʹvεneɾis > ʹbεneɾes > ʹbεnres
UECULA < UETULA	vella	ʹwetula > ʹvɛkula > ʹvɛgula > ʹvɛgλa > ʹvɛλa	A forma vedra deriva directamente de VETULA, mais mal se conserva en topónimos: Pontevedra, Vilavedra.
UICES	vezes > veces	ʹwikes > ʹvikes > ʹbeces > ʹbeɟes > ʹbedzes > ʹbeδes > ʹbeθes
UICĪNAM	veciña	wiʹkina > viʹkina > beʹcina > ʹbeʹɟina > beʹdzĩa > beʹδiɲa > beʹθiɲa	eon. vecía; pt. vizinha
UICĪNUM	veciño	wiʹki:nu > viʹkinu > beʹcinu > ʹbeʹɟinu > beʹdzĩo > beʹδiɲo > beʹθiɲo	eon. vecín; pt. vizinho
UIDEO	vejo > vexo	ʹwi.de.o > ʹvi.de.o > ʹvi.djo > ʹve.djo > ʹbe.ʒo > ʹbe.ʃo
UILLA	vila	ʹwilla > ʹbil:a > ʹbila
UIMENEM	vime, vimio	ʹwi.mi.ne > ʹwim.ne > ʹvi.me > ʹbi.me
UIRDEM	verde	ʹwiɾ.de > ʹveɾ.de > ʹbeɾ.de
UĪTAM	vida	ʹwi.ta > ʹvi.ta > ʹbi.da
UMBĪLICUM	embigo	um.biʹ.li.ku > im.biʹ.li.ku > em.biʹ.igo > em.’bi.go	eon. embiligo, pt. umbigo
UNDE	onde	ʹun.de > ʹon.de	eon. unde
ŪNGULAM	unlla	ʹun.gu.la > ʹun.gla > ʹun.gλa > ʹun.λa	dial. uña, pt. unha
UŌCEM	voz	ʹwo:.ke > ʹwo.ke > ʹvo.ce > ʹbo.tse > ʹbo.tse > ʹbo.dze > ʹboδ > ʹboθ

Consultas complementares

Convén consultar a pronuncia do galego padrón, o cal pode ser feito no DICIONARIO DE PRONUNCIA DA LINGUA GALEGA.

Para dúbidas de significado, recórrase ao DICIONARIO DA RAG.

Para consultas diversas acerca do portugués, recomendamos o DICIONARIO PRIBERAM.

© Xavier Frías-Conde

All rights reserved worldwide