Valores dalgúns signos fonéticos
|
Como ler o latín
A seguir, algunhas notas acerca da lectura do latín clásico, que non responden ás pronuncias chamadas alemá ou italiana. Só sinalamos algunhas das grafías tal como eran lidas no latín clásico:
|
Étimos latinos de vocábulos galegos
A forma de partida dos étimos é sempre o acusativo latino, mais o M indica que a desinencia xa é muda nesta lingua. As abreviaturas utilizadas son gl. (galego) dial. (dialectal do galego), eon. (eonaviego), pt. (portugués).
Na listaxe que aparece a seguir recollemos a evolución das formas patrimoniais, por tanto, non dos cultismos. Hai ducas de alótropos en galego, mais recolleremos apenas as formas máis antigas da lingua.
Eis unha listaxe de alótropos galegos:
étimo | FORMA CULTA | FORMA PRIMITIVA |
FABULA | fábula | fala |
RECUPERARE | recuperar | recobrar |
PLENU | pleno | cheo |
INFLARE | inflar | inchar |
PLANTARE | plantar | chantar |
AMPLU | amplo | ancho |
CUBITU | cúbito | cóbado |
OCULU | óculo(s) | ollo |
PARABOLA | parábola | palabra |
DENARIU | denario | diñeiro |
SALTU | salto | souto |
FRIGIDU | fríxido | frío |
CALIDU | cálido | caldo |
SPECULU | espéculo | espello |
STRICTU | estrito | estreito |
DIRECTU | directo | dereito |
INTEGRU | íntegro | enteiro |
AD | a | ad > a | |
AESTIVUM | estío | aes.ʹtiwu > es.ʹtiu > es.ʹtio | |
AFFLARE | achar | aʹf.fla.ɾe > aʹf:laɾe > a.ʹflaɾ > a.ʹtʃaɾ | |
AGRUM | eiro | ʹa.gɾu > ʹaj.ɾu > ʹaj.ɾo > ʹe.jɾo | |
ALIQUOD | algo | ʹa.li.kwod > ʹa.li.ko > ʹa.le.go > ʹal.go | |
ALTARIUM | outeiro | al.ʹta.ɾi.u > al.ʹta.ɾju > al.ʹtaj.ɾu > aw.ʹtaj.ɾo > aw.ʹtej.ɾo > ow.ʹtej.ɾo | Porén, a forma alto preserva a forma latina, como cultismo. Só ten forma evoluída en topónimos como Penouta, Picouto, etc. |
ALTERUM | outro | ʹal.te.ɾu > ʹal.tɾu > ʹaw.tɾo > ʹow.tɾo | |
AMABAM | amaba | a.ʹma.bam > a.ʹma.ba | pt. amava |
AMABATIS | amabades | a.ma.ʹbatis > a.ma.ʹba.des | dial. amábades, amabais, pt. amáveis |
AMAMUS | amamos | a.ʹma.mus > a.ʹma.mos | |
AMANT | aman | ʹa.mant > ʹa.man > ʹa.maŋ | |
AMAT | ama | ʹa.mat > ʹa.mad > ʹa.ma | |
AMATIS | amades | a.ʹma.tis > a.ʹma.tes > a.ʹma.des | dial. e pt. amais |
AMAUI | amei | a.ʹm.awi > a.ʹmaj > a.ʹmej | |
AMAUIT | amou | a.ʹma.wit > a.ʹmawt > a.ʹmawd > a.ʹmaw > a.ʹmow | |
ANNELLUM | anelo | an.ʹnɛl.lu > a.ʹn:ɛ.l:u > a.ʹnɛ.lo > a.nʹɛl | eon. anelo |
APICULA | abella | a.ʹpi.ku.la > a.ʹpi.kla > a.ʹbe.gλa > a.ʹbe.λa | |
AQUAM | auga | ʹa.kwa > ʹa.gwa > ʹaw.gwa > ʹaw.ga | eon. augua, pt. água |
AQUILAM | aguia | ʹa.kwi.la > ʹa.ki.la > ʹa.gi.la > ʹa.gi.a > ʹa.gja | eon. áiguela |
AREAM | eira | ʹa.ɾe.a > ʹa.ɾi.a > ʹa.ɾja > ʹaj.ɾa > ʹej.ɾa | dial. aira |
AUIOLUM | avó | a.wi.ʹo.lum > a.ʹwo.lu > a.’vɔ.lo > a.ʹbɔ.lo > a.ʹbɔ: > a.ʹbɔ | eon. avol(o); pt. avô |
AUIOLAM | avoa | a.wi.ʹo.lam > a.ʹwo.la > a.’vɔ.la > a.ʹbɔ.la > a.ʹbo.a | eon. avola; pt. avó |
AURUM | ouro | ʹaw.ɾum > ʹaw.ɾu > ʹaw.ɾo > ʹow.ɾo | pt. tamén oiro. |
AUSCULTO | escoitar | aws.ʹkulto > is.ʹkul.to > es.ʹkul.to > es.ʹkuj.to > es.ʹkoj.to | dial. escuito, escuto; pt. escuto |
AUT | ou | awt > awd > owd > ow | |
AUTUMNUM | outono | aw.ʹtum.nu > aw.ʹtun.nu > aw.ʹto.n:o > ow.ʹto.no | |
BASIUM | beijo > beixo | ʹba.si.u > ʹba.sju > ʹbaj.su > ʹbej.so > ʹbejʒo > ʹbej.ʃo | |
BIBERE | beber | ʹbi.be.ɾe > ʹbe.be.ɾe > be.ʹbe.ɾe > be.ʹbeɾ | |
BONAM | boa | ʹbo.na > ʹbɔ.na > ʹbõ.a > ʹbo.a | |
BONUM | bo | ʹbo.nu > ʹbɔ.nu > ʹbɔ.no > ʹbõ.o > ʹbo | dial. bon; pt. bom |
BUCCAM | boca | ʹbuk.ka > ʹbu.k:a > ʹbu.ka > ʹbo.ka | |
CABALLUM | cabalo | ka.ʹba.llu > ka.ba.ʹl:u > ka.ʹba.lo | pt. cavalo |
CAECUM | cego | ʹkae.ku > ʹke.ku > ʹcε.ku > ʹtsε.go > ʹθε.go | |
CAELUM | ceo | ʹkae.lu > ke.lu > ʹcε.lo > ʹtsε.lo > ʹtsε.o > ʹθε.o | pt. céu |
CALENDAM | quenda | ka.ʹlen.da > ka.ʹen.da > ʹken.da | |
CALENTEM | quente | ka.ʹlεn.te > ka.ʹεn.te > ʹkεn.te | eon. calente |
CALESCERE | quecer | ka.ʹles.ke.ɾe > ka.les.ʹke.ɾe > ka.les.ʹce.ɾe > kae.ʹceɾ > ke.ʹtseɾ > ke.ʹθeɾ | eon. calecer |
CANES | cans | ʹka.nes > ʹkã.es > ʹkãs > ʹkaŋs | dial. cais, cas; pt. cães |
CAPANNAM | cabana | ka.ʹpan.na > ka.ʹpa.n:a > ka.ʹba.na | |
CAPILLUM | cabelo | ka.ʹpil.lu > ka.ʹpe.l:o > ka.ʹbe.lo | eon. cabelo |
CAPSAM | caixa | ʹkap.sa > ʹkaj.sa > ʹkaj.ʃa | eon. caxa. |
CAPITIAM | cabeza | ka.ʹpi.ti.a > ka.pi.tja > ka.’pe.tsa > ka.ʹbe.tsa > ka.ʹbe.θa | |
CAPSUM | queixo | ʹkap.su > kas.su > ʹkaj.su > ʹkej.ʃo | Véxase máis abaixo CASEUM |
CAPTIARE | caçar > cazar | kap.ʹti.aɾe > ka.ʹt:ja.ɾe > ka.ʹtsa.ɾe > ka.ʹθaɾ | |
CAPUT | cabo | ʹka.put > ʹka.pud > ʹka.po > ʹka.bo | |
CASAM | casa | ʹka.sa > ʹka.za > ʹka.sa | |
CASEUM | queijo > queixo | ʹka.se.u > ʹkasiu > ʹkazju > ʹkajzu > ʹkajʒo > ʹkejʒo > ʹkeiʃo | En galego conflúen as formas portuguesas queijo e queixo polo enxordecemento das sibilantes. |
CATENAM | cadea | kaʹtena > ka.ʹde.na > ka.ʹdẽ.a > ka.de.a | |
CATHEDRAM | cadeira | ʹka.te.dɾa > ka.ʹte.dɾa > ka.ʹde.dɾa > ka.ʹdej.ɾa | |
CAUSAM | cousa | ʹkaw.sa > ʹkaw.za > ʹkow.za > ʹkow.sa | pt. coisa |
CENISIAM | cinza, cinsa | ke.ʹni.si.a > keʹni.sja > cẽʹinsa > ʹtsinsa > ʹθinsa | eon. sinza |
CENTUM | cento | ʹken.tu > ʹcεn.tu > ʹtsεn.to > ʹθεn.to | |
CIVITATEM | cidade | ki.wi.ʹta.te > ki.vi.ʹta.te > ci.vi.ʹta.te > tsi.bi.ʹda.de > tsib.ʹda.de > tsi.ʹd:a.de > tsi.ʹda.de > θi.ʹda.de | |
CLAUDERE | choer | ʹklaw.de.ɾe > klaw.ʹde.ɾe > klow.ʹdeɾ > klo.ʹeɾ > tʃo.ʹeɾ | |
CLAUEM | chave | ʹkla.we > ʹkla.ve > ʹkla.be > ʹtʃa.be | |
CLAUSAM | chousa | ʹklaw.sa > ʹklaw.za > ʹklow.za > ʹtʃow.ʹza > ʹtʃow.ʹsa | |
COENAM | cea | ʹkoe.na > ʹke.na >ʹce.na > ʹtse.na > ʹtsẽ.a > ʹtse.a > ʹθe.a | |
COGITARE | coidar | ko.ʹgi.ta.ɾe > kuj.ʹta.ɾe > koj.ʹdaɾ | dial. cuidar, pt. cuidar |
COLLOCARE | colgar | kolʹlo.ka.ɾe > ko.ʹl:o.ka.ɾe > ko.ʹlo.ga.ɾe > kol.ʹgaɾ | |
COLOBRAM | cobra | ko.ʹlo.bɾa > ko.ʹlɔ.bɾa > ʹko.ɔbɾa > ʹkɔ:.bɾa > ko.bɾa | eon. colobra. |
COLOREM | cor | ko.ʹlo.ɾe > ko.ʹloɾ > ko.ʹoɾ > ʹkoɾ | |
CONCILIUM | concello | kon.ʹki.li.u > kon.ʹci.lju > kon.ʹtse.λo > kon.ʹθe.λo | |
CONSILIUM | consello | kon.ʹsi.li.u > kon.ʹsi.lju > kon.ʹse.λo | Nesta ocasión é o galego que distingue entre concello e consello, en canto que en portugués se pronuncian igual. |
CREPARE | crebar, quebrar | kɾe.ʹpa.ɾe > kɾe.ʹbaɾ / > ke.ʹbɾaɾ | |
CULMINEM | cume, cumio | ʹkul.mi.ne > ʹku:.mi.ne > ʹkum.ne > ʹku.me | |
CULTELLUM | coitelo | kul.ʹtel.lu > kuj.ʹtε.l:u > kuj.ʹtε.lo > koj.ʹtε.lo | dial. cuitelo, cutelo; eon. cuitelo |
CŪLUM | cu | ʹku.lu > ʹku.u > ʹku: > ʹku | eon. cul |
CUM | con | kum > kom > kon > koŋ | |
CŪPAM | cuba | ʹku.pa > ʹku.ba | |
CUPPAM | copa | ʹkup.pa > ʹko.p:a > ʹko.pa | |
DECEM | dez | ʹde.kem > ʹde.ce > ʹdɛ.tse > ʹdε.dze > ʹdεδ > ʹdɛθ | |
DE EX DE | desde | de eks de > de:ks.de > des.de | En galego, desde e dende son trocábeis. En portugués dende é un arcaísmo. |
DE INDE | dende | de ʹinde > de.ʹende > ʹde:.nde > ʹden.de | |
DENARIUM | diñeiro | de.ʹna.ɾi.u > de.ʹna.ɾju > di.ʹna.jɾo > dĩ.ʹejɾo > di.ʹɲej.ɾo | eon. dieiro. |
DIGITUM | dedo | ʹdi.gi.tu > ʹdi.i.tu > di:.to > ʹde.do | eon. dido. O gl. distingue entre dedos das mans e dedas dos pés, cousa que o pt. non fai. |
DIRECTUM | dereito | di.ʹɾek.tu > di.ʹɾeç.tu > di.ʹɾej.to > de.ʹɾej.to | pt. direito |
DIURNATA | jornada > xornada | di.uɾʹna.ta > djuɾʹna.ta > ʒoɾʹna.da > ʃoɾʹna.da | |
DOMINUM | dono | ʹdo.mi.nu > ʹdɔm.no > ʹdɔn.no > ʹdɔ.n:o > ʹdɔ.no | Tamén deriva de aquí, como forma átona, don e no feminino dona (< DOMINA) |
DUODECIM | doze > doce | ʹdwo.de.kim > ʹdo.de.ke > ʹdo.de.ce > ʹdo.de.ɟe > ʹdo.dze > ʹdo.δe > do.θe | Novamente nestes dous vocábulos, o gl. non distingue os pares, mais si o fai o pt. Ao pt. doze e doce corresponden en gl. doce. |
DULCEM | doce | ʹdul.ke > ʹdul.ce > ʹdu.ce > ʹdo.ce > ʹdo.θe | |
EGO | eu | ʹe.go > ʹe.o > ʹew | |
EQUAM | egua | ʹe.kwa > ʹε.gwa | |
ET | e | et > ed > e /ε / i | |
EXAMINEM | enxame | ekʹsa.mi.ne > enʹsam.ne > enʹʃam.ne > enʹʃa.me | |
EXSŪCARE | enxugar | eks.suʹka.ɾe > ekʹsu.kaɾe > enʹʃu.ka.ɾe > enʹʃugaɾ | |
EXSŪCTUM | enxoito | eksʹsuk.tu > ekʹsuk.tu > enʹsuç.tu > enʹʃuj.to > enʹʃoj.to | dial. enxuito, enxuto; pt. enxuto |
FABULARE | falar | fa.bu.ʹla.ɾe > fa.ʹblaɾ > fa.ʹllaɾ > fa.ʹl:aɾ > fa.ʹlaɾ | |
FACERE | fazer > facer | ʹfa.ke.ɾe > faʹke.ɾe > faʹceɾ > faʹɟeɾ > faʹdzeɾ > faʹδeɾ > faʹθεɾʹ | dial. faguer; eon. facer, faguer, faer, fer; pt. fazer. |
FACTUM | feito | ʹfak.tu > ʹfaç.tu > ʹfaj.to > ʹfej.to | |
FACTURAM | feitura | fakʹtu.ɾa > façʹtu.ɾa > fajʹtu.ɾa > fejʹtu.ɾa | |
FALCEM | fouce | ʹfal.ke > ʹfal.ce > ʹfaw.ce > ʹfaw.tse > ʹfow.tse > ʹfow.θe | |
FALCONE | falcón | fal.ʹko.ne > fal.ʹkon > fal.ʹkoŋ | Non sofre a evolución completamente, outramente tería chegado a *foucón |
FEBRUARIUM | febreiro | fe.bɾu.ʹa.ɾi.u > fe.ʹbɾa.ɾju > feʹbɾaj.ro > fe.ʹbɾej.roʹ | pt. fevereiro |
FEMINA | femia | ʹfe.mi.na > fe.mĩ.a > ʹfeʹmi.a > ʹfe.mja | eon. fema; pt. fêmea |
FERIA | feira | ʹfe.ɾi.a > ʹfe.ɾja > ʹfej.ɾa | |
FICARIA | figueira | fiʹka.ɾi.a > fi.ʹka.ɾja > fi.ʹkaj.ɾa > fi.ʹgaj.ɾa > fi.ʹgej.ɾa | |
FILIUM | fillo | ʹfi.li.u > ʹfi.lju > ʹfi.λo | |
FLAGRARE | cheirar | fla,ʹgɾa.ɾe > flaj.ʹɾa.ɾe > tʃaj.ʹɾaɾ > tʃej.ʹɾaɾ | Existe un derivado semiculto en portugués: faro |
FOCUM | fogo | ʹfo.ku > ʹfɔ.ku > ʹfɔ.ko > ʹfɔ.go | |
FOLIAM | folla | ʹfo.li.a > ʹfɔ.lja > ʹfɔ.λo | |
FORMICARIUM | formigueiro | foɾ.mi.ʹka.ɾi.u > foɾ.mi.ʹka.ɾju > foɾ.mi.ʹkajʹɾu > foɾ.mi.ʹgajɾo > foɾ.mi.ʹgej.ɾo | |
FORTIAM | força > forza | ʹfoɾ.ti.a > ʹfoɾ.tja > ʹfoɾ.tsa > ʹfor.θa | |
FRATREM | feire | ʹfɾa.tɾe > ʹfɾa.dɾe > ʹfɾaj.ɾe > ʹfɾej.ɾe | |
FRIGIDUM | frío | ʹfɾi.gi.du > ʹfɾi.i.du > ʹfɾi.o | |
FRUCTA | froita | ʹfɾuk.ta > ʹfɾuç.ta > ʹfɾuj.ta > ʹfɾoj.ta | dial. fruita; pt. fruta |
GALLINA | galiña | gal.ʹli.na > ga.ʹl:i.na > ʹgaʹlĩ.a > gaʹli.aʹ | eon. galía |
GALLUM | galo | ʹgal.lu > ʹga.l:u > ʹga.lo | |
GELUM | gelo > xeo | ʹgε.lu > ʹgjε.lu > ʹʒe.o > ʹʃe.o | eon. xelo, pt. gelo |
GENTEM | gente > xente | ʹgɛn.te > ʹgjɛn.te > ʹʒɛn.te > ʹʃɛn.te | |
GENUCULU | xeonllo | ge.’nu.ku.lu > ge.ʹnu.klu > gje.ʹnu.gλο >ʒẽ.ʹo.λo > ʃi.ʹon.λo | eon. xeollo, pt. joelho |
GERMANUM | irmán | geɾ.ʹma.nu > gjeɾ.ʹma.nu > iɾ.ʹmãw > iɾ.ʹmaŋ | dial. irmao, pt. irmão |
GRANUM | gran | ʹgɾa.nu > ʹgɾãw > ʹgɾaŋ | dial. grao, pt. grão |
GRATIA | graza | ʹgɾa.ti.a > ʹgɾa.tja > ʹgɾa.tsa > ʹgɾa.θa | |
*GUADANIA-RE < xerm. WAIDANJAN | gañar | gwa.da.ʹnja.ɾe > ga.da.ʹɲa.ɾe > ga:.ʹɲa.ɾe > ga.ɲaɾ | |
*GUARDARE (< xerm. WARDON) | gardar | gwaɾʹda.ɾe > gwaɾ.ʹdaɾ > gaɾ.ʹdaɾ | |
HAC HORA | agora | a.ʹko.ɾa > a.ʹkɔ.ɾa > a.ʹgɔ.ɾa | |
HAC ILLA | aquela | ʹak ʹil.la > a.ʹki.l:a > .aʹke.l:a > a.ʹke.la | |
HERBAM | herba | ʹeɾ.ba > ʹεɾ.ba | |
HIBERNUM | inverno | i.ʹbeɾ.nu > im.ʹbεɾ.nu > im.ʹbεɾ.nu | Xa en latín desenvolveu unha nasal, pois hi- foi reinterpretado como im-, o prefixo. |
HOC ANNO | hogano | ʹok ʹan.no > ok.ʹan.no > o.ʹkan:o > oʹ.ga.no | |
HODIE | hoje > hoxe | ʹo.di.e > ʹɔ.dje > ʹɔ.ʒe > ʹɔ.ʃe | HODIE procede de HOC DIE. eon. hoi (con /ɔ/) |
HOMINEM | home | ʹo.mi.ne > ʹɔ.mi.ne > ʹɔm.ne > ʹɔ.me | |
HOROLOGIUM | reloxo | o.ɾo.ʹlo.gi.u > o.ɾo.ʹlo.gju > o.ɾo.ʹlo.ʒju > o.ɾe.ʹlɔ.ʒo > re.ʹlɔ.ʒo > re.ʹlɔ.ʃo | pt. relógio |
IACTUM | jeito > xeito | ʹi.ak.tu > ʹjak.tu > ʹjeç.tu > ʹʒej.to > ʹʃej.to | |
IAM | já > xa | ʹiam > ʹja > ʹʒa > ʹʃa | |
ILLAM | ela | ʹil.la > ʹe.l:a > ʹe.la | |
IANUARIUM | xaneiro | ia.nwa.ɾi.u > ia.ʹna.ɾiu > ja.ʹnaj.ɾu > ʒa.ʹnaj.ɾo > ʒa.ʹnej.ɾo > ʃa.ʹnej.ɾo | eon. xineiro. |
INCEPTARE | encetar | in.kep.ʹta.ɾe > en.cet.ʹta.ɾe > en.tse.ʹt:aɾe > en.θe.ʹtaɾ | |
INTEGRUM | enteiro | ʹin.te.gɾu > in.ʹte.gɾu > en.ʹtej.ɾoʹ | pt. inteiro |
INVIDIA | envexa | in.ʹwi.di.a > in.ʹvi.dja > im.ʹbi.dja > em.ʹbe.ʒa > em.ʹbe.ʃaʹ | |
IOCARE | jogar > xogar | io.ʹkaɾe > jo.ʹka.ɾe > ʒo.ʹgaɾ > ʃo.ʹgaɾʹ | |
IOVIS | joves > xoves | ʹio.wis > ʹjo.vis > jo.ves > ʹjo.bes > ʹʒo.bes > ʹʃo.bes | IOVIS é o xenitivo de IUPITER. |
IUGUM | xugo | ʹiu.ku > ʹju.ku > ʹʒu.go > ʹʃu.goʹ | |
IPSE | ese | ʹip.se > ʹes.se > ʹe.s:e > ʹe.seʹ | |
IŪDICEM | juíz > xuíz | ʹiu.di.ke > ʹju.di.ce > ʹju.di.ʹɟe > ʹʒuj.dze > ʒujδ > ʹʃujθ | |
LACTEM | leite | ʹlak.te > laç.te > laj.te > lej.teʹ | |
LAETUM | ledo | ʹlae.tu > ʹletu > ʹlε.tu > ʹlε.do | |
LAXARE | leixar > deixar | lak.ʹsa.ɾe > laj.ʹsa.ɾe > lej.ʹʃaɾ > dejʹʃaɾʹ | A forma leixar foi común no período medieval |
LEGEM | lei | ʹle.ge > ʹle.e > ʹlej | |
LEGENDAM | lenda | leʹgen.da > le.ʹenda > ʹle:n.da > ʹlen.da | |
LIMITEM | lende | ʹli.mi.te > ʹli.mi.de > ʹlim.de > ʹlen.de | |
LITIGARE | lidar | li.tiʹgaɾe > li.di.ʹga.ɾe > li.ʹdja.ɾe > liʹ.djaɾ > liʹ.daɾ | |
LIGNA | leña | ʹligna > ʹlej.na > ʹle.ɲa | |
LONGE | lonxe | ʹlon.ge > ʹlon.gje > ʹlon.ʒe > ʹlon.ʃe | |
LŪCEM | luz | ʹlu:.ke > ʹlu.ce > ʹlu.tsε > ʹllu.dze > ʹluδ > ʹluθ | |
LUCTUM | loito | ʹluk.tu > ʹluç.tu > ʹluj.to > ʹloj.to | dial. luito, luto; pt. luto. |
LUDUM | lodo | ʹlu.tu > ʹlo.to > ʹlo.do | |
LŪMINEM | lume | ʹlu.mi.ne > ʹlum.ne > ʹlu.me | |
LŪNAM | lúa | ʹlu.na > ʹlũ.a > ʹlu.a | |
MAGICA | meiga | ʹma.gi.ka > ʹma.i.ga > ʹmajga > ʹmej.ga | |
MAGIS | máis | ʹma.gis > ʹma.is > ʹmajs | |
MARTIUM | marzo | ʹmaɾ.ti.u > ʹmaɾ.tju > ʹmar.tso > ʹmaɾ.θo | |
MATTIANAM | maçã > mazá | mat.ʹti.a.na > mat.ʹtja.na > maʹtsa.na > maʹtsã.a > maʹtsã > ma.θã > ma.ʹθa | |
MAXILLAM | meixela | mak.ʹsil.la > mak.ʹse.l:a > maj.ʹʃεla > mej.ʹʃεlaʹ | |
METIPSI- MUM | mesmo | me.ʹtep.si.mu > me.ʹde.s:i.mu > me.ʹdes.mo > ʹme:s.mo > ʹmes.mo | |
MENSAM | mesa | ʹmen.sa > ʹme.sa > ʹme.za > ʹme.sa | |
MOLAM | moa | ʹmo.la > ʹmɔ.la > ʹmɔ.a | pt. mó |
MOLINUM | muiño | mo.ʹli.nu > mo.ʹi.no > ʹmo.i.ɲo > ʹmwi.ɲo | dial. molín, moín, pt. moinho |
MULIEREM | muller | mu.ʹli.e.ɾe > mu.ʹlje.ɾe > mu.ʹλeɾ | |
MULTUM | moito | ʹmul.tu > ʹmuj.to > ʹmoj.to | dial. muito, muto, pt. muito |
MUTANTIA | mudança > mudanza | mu.ʹdan.ti.a > mu.ʹdan.tja > mu.ʹdan.tsa > mu.ʹdanθa | |
NOCTEM | noite | ʹnok.te > ʹnɔç.te > ʹnɔj.teʹ | |
NOUACULA | navalla | no.ʹwa.ku.la > no.ʹva.kula >noʹba.kla > na.ʹba.gλa > na.ʹba.λaʹ | |
NOUEM | nove | ʹnɔ.we > ʹnɔ.ve > ʹnɔ.be | |
OCULUM | ollo | ʹo.ku.lu > ʹɔ.ku.lu > ʹɔ.klo > ʹɔ.gλo >ʹɔ.λo | |
ORICULAM < AURICULA | orella | o.ʹɾi.ku.la > oʹɾi.kla > oʹɾegλa > o.ɾe.ʹλaʹ | |
ORPHANUM | orfo | ʹoɾ.fa.nu > ʹɔɾ.fa.no > ʹɔɾ.fã.o > ʹɔɾ.fo | pt. órfão |
OSSUM | óso | ʹossu > ʹɔs:u > ʹɔso | pt. osso. En gl. distínguense pola abertura da vogal óso e oso (< URSU). Este segundo dá en portugués urso (cultismo) |
OVICULAM | ovella | o.ʹwi.ku.la > o.ʹvi.kla > o.ʹve.kla > o.ʹbe.gλa > o.ʹbe.λa | |
PALATIUM | paço > pazo | pa.ʹla.ti.u > pa.ʹla.tju > pa.ʹla.tsio > pa.ʹa.tso > ʹpa:tso > ʹpa.tso > ʹpa.θo | En eon. como topónimo Pacios. |
PARABOLAM | palabra | pa.ʹɾa.bo.la > pa.ʹrabo.la > pa.ʹla.bo.ɾa > pa.ʹla.bɾa | pt. palavra. |
PAUCUM | pouco | ʹpawku > ʹpowko | En portugués dialectal e en Xalma existe poico. |
PEDEM | pé | ʹpεde > ʹpε: > ʹpε | |
PER AD | para | ʹpeɾ ad > ʹpe.ɾa > ʹpa.ɾa | (a forma popular en todo o galegoportugués é pra) |
PERSICUM | péxego | ʹpeɾsiku > ʹpεɾsiku > ʹpεs:ego > pεʃego | (pt. pêssego) |
PESTULARE | pechar | pes.tu.la.ʹɾe > pes.ʹtlaɾ > pes.ʹtʃaɾ > pe.ʹtʃaɾ | |
PISCEM | peixe | ʹpis.ke > ʹpes.ke > ʹpes.ce > ʹpej.ʃeʹ | |
PLANTARE | chantar | plan.ʹta.ɾe > tʃan.ʹtaɾ | |
PLANAM | chá | ʹpla.na > ʹtʃã.na > ʹtʃã.a> ʹtʃã > ʹtʃa | |
PLANUM | chan | ʹpla.nu > ʹpla.no > ʹtʃã.no > ʹtʃã.o > ʹtʃã > ʹtʃaŋ | dial. chao. |
PLATTA | prata | ʹplat.ta > ʹpla.t:a > ʹpɾa.ta | |
PLATTEA | praça > praza | ʹplat.te.a > ʹpla.t:a > ʹpla.tja > ʹpɾa.tsa > ʹpɾa.θa | É semicultismo |
PLENAM | chea | ʹple.na > ʹtʃe.na > ʹtʃẽ.a > ʹtʃe.a | Nalgunhas variedades eonaviegas chía. |
PLENUM | cheo | ʹple.nu > ʹple.no > ʹtʃe.no > ʹtʃẽ.o > ʹtʃe.o | eon. chen |
PLICARE | chegar | pli.ʹka.ɾe > ple.ʹkaɾe > ple.ʹgaɾ > tʃe.ʹgaɾʹ | |
PLOVERE | chover | ʹplo.we.ɾe > plo.ʹve.ɾe > ʹplo.ʹbeɾ > tʃoʹ.beɾʹ | A forma pregar é semicultismo |
PLUVIA | chuvia, choiva | ʹplu.vi.a > ʹplu.vja > ʹtʃu.bja > ʹtʃuj.ba > ʹtʃojbaʹ | pt. chuva |
PŌLIPUM | polbo | ʹpo.li.pu > po.libu > ʹpol.bo | |
POPULUM | pobo | po.ʹpu.lu > ʹpɔ.pulu > ʹpɔ.polo > ʹpɔ.bo.lo > pɔ.bo | |
PORTŪCA- LENSEM | portugués | poɾ.tu.ka.len.se > poɾ.tu.ga.ʹlen.se > poɾ.tu.gaʹ.en.se > poɾ.tu.ʹge.se > poɾ.tu.ʹges | |
PRIMARIAM | primeira | pɾi.ʹma.ɾi.a > pɾi.ʹma.ɾja > pɾiʹmaj.ɾa > pɾiʹmej.ɾa | |
PUGNUM | puño | ʹpug.nu >ʹpuj.nu > ʹpu.ɲoʹ | |
PUTEUM | poço > pozo | ʹpu.te.u > ʹpu.tju > ʹpu.tsu > ʹpo.tso > ʹpo.θoʹʹ | |
QUADRUM | cadro | ʹkwa.dɾu > ʹkwa.dɾo > ʹka.dɾo | (dial. cuadro, pt. quadro) |
QUAERERE | querer | kwae.ʹɾe.ɾe > ke.ʹɾe.ɾe > keʹɾeɾʹ | |
QUANDO | cando | ʹkwando > ʹkando | (dial. cuando, eon. condo, pt. quando) |
QUANTUM | canto | ʹkwantu > ʹkwanto > ʹkanto | (dial. cuando, eon. conto, pt. quando) |
QUEM | quen | ʹkwem > ʹkem > ʹkɛn > ʹkɛŋ | |
QUID | que | ʹkwid > ʹkid > ked > ke | |
QUOMŌDO | como | ʹkwomo:do > ʹkomodo > ʹkomoo > ʹkomo | |
RATIŌNEM | razón | ɾa.ʹtione > ra.ʹtjone > ra.ʹtsone > ra.ʹdzon > ra.ʹδoŋ > ra.ʹθoŋ | |
RAUBARE <(xerm. RAUBON) | roubar | ɾaw.ʹba.ɾe > raw.ʹba.ɾe > rowʹ.baɾ | |
REGEM | rei | ʹɾe.ge > ʹre.ge > ʹre.i > ʹrej | |
REGINA | raíña | ɾe.ʹgi.na > re.ʹgi.na > re.ʹi.na > ʹre.ĩ.a > raʹ.i.ɲa > ʹraj.ɲa | |
REGULA | rella > | ʹɾe.gu.la > ʹrɛ.ʹgu.la > ʹrɛ.gλa > ʹrɛ.λa | A forma regra tamén deriva de REGULA, mais é forma semiculta. |
RĪDERE | rir | ɾi.ʹde.ɾe > ʹre.ʹi.ɾe > ʹriɾʹ | |
RĪPARIAM | ribeira | ɾi.ʹpa.ɾi.a > ɾi.ʹpa.ɾja > ri.ʹpaj.ɾa > ri.ʹbaj.ɾa > ri.ʹbej.ɾa | |
RĪVUM | río | ʹɾi.wu > ʹri.u > ʹri.o | |
RŌSAM | rosa | ʹɾo:.sa > ʹro.za > ʹro.sa | |
ROTAM | roda | ʹɾota > ʹrɔta > ʹrɔda | |
ROTUNDUM | redondo | ɾo.ʹtun.du > re.ʹton.do > re.ʹdon.do | |
RUPTA | rota | ʹɾupta > ʹrutta > ʹrut:a > ʹrota | |
SALTUM | souto | ʹsal.tu > ʹsaw.tu > ʹsow.to | |
SAPONE | xabón | sa.ʹpone > sa.ʹbone > ʃa.ʹbon > ʃa.ʹboŋ | |
SARTORE | xastre | ʹsaɾ.toɾe > ʹsas.to.ɾe > ʹsas.tɾe > ʹʃas.tɾe | |
SCANNUM | escano | ʹskan.nu > is.ʹkan.nu > es.ʹka.n:o > es.ʹka.no | |
SCHOLA | escola | ʹsk.ola > is.ʹkɔ.la > es.ʹkɔ.la | Non é un vocábulo que evolúa completamente, pois conserva /l/, que en circunstancias normais caería. |
SCŌPAM | escoba | ʹsko.pa > isʹ.ko.ba > esʹ.ko.ba | |
SEDERE | ser | ʹse.de.ɾe > ʹse.e.ɾe > ʹse.eɾ > ʹseɾ | |
SEDIAT | seja > sexa | ʹse.di.a > ʹse.dja > ʹse.ʒa >ʹse.ʃa | dial. seña, sía |
SEMINARE | semear | se.mi.ʹna.ɾe > se.mĩʹ.aɾ > se.mẽʹ.aɾ > se.me.ʹaɾ | eon. semar (< semnare < SEMINARE) |
SĒMITAM | senda | ʹse.mi.ta > ʹse.mi.da > ʹsem.da > ʹsen.da | |
SEPTEM | sete | ʹsep.te > sεt.te > sε.t:e > sε.te | |
SINE | sen | ʹsi.ne > ʹse.ne > ʹseŋ | |
SINUM | seo | ʹsi.num > ʹse.no > ʹsẽ.o > ʹse.o | eon. sen |
SOMNIUM | soño | ʹsom.ni.u > ʹso.nnju > ʹso.n:jo > ʹso.ɲo | |
SOMNUM | sono | ʹsom.nu > ʹson.nu > ʹso.n:o > ʹson.o | A distinción que se fai en galegoportugués non se fai en castelán, porque /mn/ e /mnj/ dan o mesmo resultado. |
SPĒCULUM | espello | ʹspe.ku.lu > is.ʹpe.ku.lu > es.ʹpeg.λo > es.ʹpe.λo | |
STRICTUM | estreito | ʹstɾik.tu > is.ʹtɾik.tu > es.ʹtɾeç.tu > es.ʹtɾej.to | |
SUB | so | sub > sob > so | pt. sob |
SUBUMBRA | sombra | su.ʹbum.bɾa > so.ʹbom.bɾa > so.ʹom.bɾa > ʹsom.bɾa | |
SUM | son | ʹsum > ʹsun > ʹson > ʹsoŋ | dial. e port. sou |
SUMUS | somos | ʹsu.mus > ʹso.mos | |
SUNT | son | ʹsunt > ʹsun > ʹson > ʹsoŋ | |
SYRĪNGAM | xeringa | siʹɾinga > seʹɾinga > ʃeʹɾinga | pt. seringa, siringa. |
TABULA | táboa | ʹtabula > ʹtabua > ʹtaboa | pt. tábua; eon. traba (< tabla < TABULA) |
TĒGULA | tella | ʹtegula > ʹtεgλa > ʹtελa | |
TENEBRAS | tebras | teʹ.ne.bɾas > te.ʹnε.bɾas > tẽʹ.ε.bɾas > ʹtε:.bɾas > ʹtε.bɾas | pt. trevas. |
TĒNERE | ter | ʹteneɾe > ʹteneɾe > ʹtẽeɾ > ʹter | |
TENERUM | tenro | ʹtεneɾu > ʹtεneɾo > ʹtεnro | |
TINGERE | tingir > tinxir | ʹtin.ge.ɾe > tin.ʹgi.ɾe > tinʹgji.ɾe > tin.ʹʒiɾ > tin.ʹʃiɾʹ | |
TRIPALIUM | traballo | tɾiʹpaliu > tɾiʹpalju > tɾeʹbaλo > tɾaʹbaλo | |
TRUCTAM | troita | ʹtɾukta > ʹtɾuçta > ʹtɾujta > ʹtɾojta | dial. truita, truta, pt. truta |
UACCA | vaca | ʹwakka > ʹbak:a > ʹbaka | |
UBI | u | ʹubi > ʹube > ʹub > ʹu | O interrogativo u é apenas utilizado co artigo definido: ulo, ula, ulos, ulas. |
UENERIS | venres | ʹwεneɾis > ʹvεneɾis > ʹbεneɾes > ʹbεnres | |
UECULA < UETULA | vella | ʹwetula > ʹvɛkula > ʹvɛgula > ʹvɛgλa > ʹvɛλa | A forma vedra deriva directamente de VETULA, mais mal se conserva en topónimos: Pontevedra, Vilavedra. |
UICES | vezes > veces | ʹwikes > ʹvikes > ʹbeces > ʹbeɟes > ʹbedzes > ʹbeδes > ʹbeθes | |
UICĪNAM | veciña | wiʹkina > viʹkina > beʹcina > ʹbeʹɟina > beʹdzĩa > beʹδiɲa > beʹθiɲa | eon. vecía; pt. vizinha |
UICĪNUM | veciño | wiʹki:nu > viʹkinu > beʹcinu > ʹbeʹɟinu > beʹdzĩo > beʹδiɲo > beʹθiɲo | eon. vecín; pt. vizinho |
UIDEO | vejo > vexo | ʹwi.de.o > ʹvi.de.o > ʹvi.djo > ʹve.djo > ʹbe.ʒo > ʹbe.ʃo | |
UILLA | vila | ʹwilla > ʹbil:a > ʹbila | |
UIMENEM | vime, vimio | ʹwi.mi.ne > ʹwim.ne > ʹvi.me > ʹbi.me | |
UIRDEM | verde | ʹwiɾ.de > ʹveɾ.de > ʹbeɾ.de | |
UĪTAM | vida | ʹwi.ta > ʹvi.ta > ʹbi.da | |
UMBĪLICUM | embigo | um.biʹ.li.ku > im.biʹ.li.ku > em.biʹ.igo > em.’bi.go | eon. embiligo, pt. umbigo |
UNDE | onde | ʹun.de > ʹon.de | eon. unde |
ŪNGULAM | unlla | ʹun.gu.la > ʹun.gla > ʹun.gλa > ʹun.λa | dial. uña, pt. unha |
UŌCEM | voz | ʹwo:.ke > ʹwo.ke > ʹvo.ce > ʹbo.tse > ʹbo.tse > ʹbo.dze > ʹboδ > ʹboθ |
Consultas complementares
Convén consultar a pronuncia do galego padrón, o cal pode ser feito no DICIONARIO DE PRONUNCIA DA LINGUA GALEGA.
Para dúbidas de significado, recórrase ao DICIONARIO DA RAG.
Para consultas diversas acerca do portugués, recomendamos o DICIONARIO PRIBERAM.
© Xavier Frías-Conde
All rights reserved worldwide
Ningún comentario:
Publicar un comentario