Construcións reflexivas e recíprocas

Para expresar a reflexividade, o galego só marca o obxecto directo:

Polo xeral, chega co clítico (en acusativo, na 3P se)

• Laveime ben esta mañá.
• Enfeitácheste formal hoxe?
• Non nos vemos no espello.

Se se quere enfatizar cun pronome, este acostuma ir acompañado de mesmo(s)/a(s) ou propio(s)/a(s).

• Laveime ben a min mesmo/a esta mañá.
• Enfeitácheste ti mesmo/a formal hoxe?
• Non nos vemos a nós mesmos/as no espello.

O galego, á diferenza do castelán, non expresa o reflexivo cando se trata do obxecto indirecto:

• *Pinteime os beizos > pintei os beizos
• *Lavouse a cara > lavou a cara

Para a reciprocidade, úsanse os clíticos da mesma maneira que na reflexividade:

• Criticámonos sempre con moito respecto
• Escribiádesvos todos os meses.
• É mellor non nos insultarmos

Loxicamente hai casos de ambigüidade, como en;

• Os actores gustaban de se describir espontaneamente

No exemplo anterior, pode entenderse que se describen a si mesmos/as ou uns aos outros.

Como se ve, a forma plena da reciprocidade é un(s) ao(s) outro(s) | unha(s) á(s) outra(s).

• Os conselleiros louvávanse uns aos outros despois do consello.

Valores sintácticos dos clíticos

 En galego, como en todas as linguas románicas, os clíticos teñen valores diversos do punto de vista sintáctico.

1. Marca de caso. É o valor primario que aparece sempre que o clítico fai referencia ao obxecto (directo ou indirecto). Con este uso, os clíticos teñen caso (acusativo ou dativo na 3P e mais na 2PS):

• Xa te vin pola rúa (acusativo)
• Xa che berrei na rúa (dativo)
• Xa a vin (acusativo)
• Xa lle respondín (dativo)

2. Marca de diátese ou voz. Neste caso, cando se trata da voz media impersoal, o clítico se vén utilizado:

• Vívese moito ben aquí.
• No verán alúganse moitos apartamentos na vila.

Se se tratar da voz media ergativa, é capaz que non haxa calquera operador, mais se o houber, hai dúas hipóteses.

Que sexa só se porque non se dá fóra da terceira persoa e neste caso é capaz que non se exprese.

• O televisor avariou(se).
• A xornada alongou(se) máis do previsto.

Que sexa calquera dos clíticos, porque se conxuga xunto co verbo:

• Rebeláronse contra o poder estabelecido.
• Opereime de apendicite.

3. Marca pragmática, chamada dótico. Neste caso, o clítico non ten calquera valor sintáctico, mais pragmático.

Hai un primeiro uso coincidente co castelán ou o portugués chamado solidario:

• Choveunos polo camiño (pt. choveu-nos pelo caminho)
• Non me ladres, queres?
• Os nenos cántanvos como os anxos

O galego ten, ademais, un uso de seu, chamado mirativo, que só se usa en segunda persoa.

• Évos tarde, por que non marchades xa?
• Estouche farto desta situación

Este uso mirativo equivale moitas veces ao emprego de mesmo en portugués:

• É mesmo tarde, porque não vão embora?
• Estou mesmo farto desta situação

Importante: o galego carece do uso do dótico intensivo do castelán:

• *Linme todo o libro > lin todo o libro
• *Prepareime a cea > preparei a cea
• Coméstesvos os ovos estrelados? > comestes os ovos estrelados?

Comparación

A comparación é un fenómeno flexivo que se dá en todas as linguas.

Afecta principalmente aos adxectivos e adverbios por un lado, e aos nomes por outro, con diferenzas canto ao seu uso.

A comparación no xeral representa tres graos: superior, inferior e igual. 

(a) A COMPARACIÓN DE ADXECTIVOS E ADVERBIOS (A):

Realízase principalmente con verbos estáticos (ser, estar, ficar, quedar, resultar)

* A comparación de superioridade  (>)

máis + A + que/ca

* A comparación de inferioridade (<)

menos + A + que/ca

* A comparación de igualdade (=)

tan + A + como/coma

Exemplos:

• Xúpiter fica máis lonxe que a Terra do Sol.
• Xúpiter fica menos lonxe que Saturno do Sol.
• A Lúa fica tan lonxe como a Terra do Sol.

O segundo elemento da comparación pode ser introducido indistintamente por que|ca ou como|coma. Porén, cando se trata de pronomes persoais, é obrigatorio no galego padrón utilizar as segundas formas e, ademais, en oblicuo:

• Andrea é maior ca min (dialectal; que eu)
• Eu son máis sensíbel ca ti.

Algúns adxectivos e adverbios coñecen unha forma sintética, que pode, ou non, cohabitar coa analítica:

BO, BOA | BEN > mellor

• Os meus profesores foron mellores que os teus.

MAO, MÁ | MAL > peor

• Os meus profesores foron peores que os teus.

VELLO,-A > maior

• Carla é maior| máis vella ca nós

GRANDE > maior

• A Terra é meirande | máis grande que a Lúa.

NOVO,-A, PEQUENO,-A

• Miña irmá é menor | máis pequena ca min

(b) A COMPARACIÓN DOS NOMES (N)

Realízase principalmente con verbos non estáticos (ser, estar, ficar, quedar, resultar)

* A comparación de superioridade  (>)

máis + N + que/ca

* A comparación de inferioridade (<)

menos + N + que/ca

* A comparación de igualdade (=)

tanto + N + como/coma

Exemplos:

• Eu teño máis experiencia ca vós.
• Eu teño menos experiencia ca vós.
• Eu teño tanta experiencia como o resto da xente.

Formas sintéticas e analíticas

En galego, como en todas as linguas románicas, determinados monemas poden ser expresados dun xeito analítico ou sintético.

Un monema sintético é aquel resulta unha forma única, por exemplo, a forma verbal cantara en galego é sintética, mentres que a súa equivalente castelá había cantado é un monema analítico, pois utiliza máis dun elemento.

O galego utiliza formas sintéticas de preferencia, á diferenza doutras linguas románicas, mais non é sempre así. Eis algúns casos en que en determinadas categorías hai unha forma sintética e outra analítica, aínda que non sempre teñan un uso idéntico:

1. Futuro de indicativo: falarei ~ vou falar
2. Condicional: falaría ~ ía falar
3. Posesivo: unha miña manía ~ unha manía de meu.

En galego, da súa evolución do latín, conserva algunhas formas analíticas no comparativo, que nalgúns casos alterna coa súa equivalente sintética:

• O romance de Laura é mellor que o de Linda, onde mellor = máis bo.
• A xornada foi moito peor do previsto, onde peor = máis má, máis ruín.
• A nosa casa é meirande | máis grande que as restantes da vila.
• Xoana é maior | máis vella ca Carme.
• Lois é menor | máis novo ca Artur.

Hai formas verbais que son sempre analíticas, entre elas as perífrases, mais tamén as formas de estar a + PARTICIPIO:

• Continúo a procurar o libro de receitas.
• Non dan aprendido a táboa de verbos. 
• Creo que xa tes lido ese libro moitas veces.
• Estoulle a preguntar polo que fixo onte.