luns, 23 de setembro de 2013

A metafonía verbal

Cada tempo, en función da súa conxugación (primeira, segunda ou terceira) ten unha serie diferente de morfemas. Porén, ao longo da conxugación, a vogal muda segundo un proceso chamado metafonía.

Con todo, moitos galegos verbos das segunda e terceira conxugacións teñen un comportamento irregular, no tocante ás súas vogais rizotónicas. Isto é debido a razóns históricas que non poden ser explicadas aquí. Este fenómeno é unha metafonía (con un ou mesmo dous graos), que afecta o tempo presente, tanto indicativo canto subxuntivo. Este fenómeno non afecta a primeira e segunda persoas do plural, xa que o acento se muda para o final no presente de indicativo, mais si no de conxuntivo.

Os contornos do proceso son:

             Vf: vogal fechada

             Va: vogal aberta

             Va2: vogal aberta en dous graos

Atópase na segunda e terceira conxugacións. 

Eis como funciona na segunda conxugación nos tempos afectados, isto é, presente de indicativo e de conxuntivo (ou subxuntivo):

Indicativo                                                           Conxuntivo

1PS:  Vf                                                              1PS:  Vf

2PS:  Va                                                              2PS:  Vf

3PS:  Va                                                              3PS:  Vf

1PP:  ––                                                              1PS:  Vf

2PP:  ––                                                              2PS:  Vf

3PP:  Va                                                              3PS:  Vf

Exemplos dos distintos paradigmas 

(a): /è/ > /é/

     Presente indicativo:

     cédo, cèdes, cède, cedemos, cededes, cèden

     Presente subxuntivo:

     céda, cédas, céda, cedamos, cedades, cédan

(b): /ò/ > /ó/

         Presente indicativo:

          cóllo, còlles, còlle, collemos, colledes, còllen

         Presente subxuntivo

         cólla, cóllas, cólla, collamos, collades, cóllan


Na terceira conxugación poden darse unha metafonía de até dous graos, que afecta aos mesmos tempos. Há dous subparadigmas:

(1)

Indicativo                                                           Conxuntivo

1PS:  Vf                                                              1PS:  Vf

2PS:  Va2                                                            2PS:  Vf  

3PS:  Va2                                                            3PS:  Vf

1PP:  Va                                                              1PS:  Vf

2PP:  Va                                                              2PS:  Vf

3PP:  Va2                                                            3PS:  Vf 

Exemplo (a) /i/ > /è/

              Present indicativo

              sigo, segues, segue, seguimos, seguides, seguen

              Presente subxuntivo

               siga, sigas, siga, sigamos, sigades, sigan

              Outros verbos que seguen o mesmo padrón son: servir, mentir, ferir, pedir, vestir, etc.

Exemplo (b) /u/ > /o/

              Presente indicativo

              durmo, dormes, dorme, durmimos, dormen

              Presente subxuntivo

              durma, durmas, durma, durmamos, durmades, durman

                   Outros verbos: acudir, sacudir, subir, sufrir, cumprir (='ser preciso')

(2)

Indicativo                                                           Conxuntivo

1PS:  Vf                                                               1PS:  Vf

2PS:  Vf                                                               2PS:  Vf  

3PS:  Vf                                                               3PS:  Vf

1PP:  Va                                                              1PS:  Vf

2PP:  Va                                                              2PS:  Vf

3PP:  Vf                                                               3PS:  Vf 

Exemplo (a) /i/-/e/

              presente indicativo:

              dispo, dispes, dispe, despimos, despides, dispen

              presente subxuntivo:

              dispa, dispas, dispa, dispamos, dispades, dispan

                  Outros verbos: os máis dos verbos rematados en –ir seguen esta conxugación. Debe ser considerada regular.


Ningún comentario: