Orde SVO

A ORDE S.V.O

Os elementos a que fai referencia esta epígrafe son:

• S: suxeito
• V: verbo
• O: obxecto

En galego a orde S.O.V é a non marcada, isto é, a que aparece por defecto. En galego, que nisto é mais próximo do castelán, é posíbel utilizar a preposição a em casos em que o portuguès non utiliza (como se pode ver no seguinte cadro):

AXENTE	PROCESO	PACIENTE
SUXEITO	PREDICADO	OBXECTO
PT  João	cumprimentou	Maria
PT  Maria	cumprimentou	João
GL  Xoán	saudou	a Maria
GL  María	saudou	a Xoán

 

ORDES MARCADAS

Porén, podemos encontrar ordes marcadas de diversa índole. Por un lado, dáse a orde OSV com topicalização que rege pleonasmo. 

• O libro eu compreino o libro 

Pode inclusive acontecer que se topicalice unha parte do obxecto (desde que houber un cuantificador, Q), en cuxo caso é unha estrutura: O1SVO2 

• Pan pro teño moito pan 

Tamén se pode encontrar a orde SOV con valor enfático: 

•  Eu ese libro xa o comprei ese libro 

A orde S.V.O é tamén marcada en galego con topicalización e colocación inicial do suxeito: 

•  O Pedro a carne Pedro cómea a carne

É tamén común que O sexa inicial en frases interrogativas, que en románico producen OVS. 

• A quem visitaron pro visitaron quen?  

Grazas à non-expresión do suxeito, é moi frecuente o aparecemento de OV, en que o suxeito é marcado como pro e pode ocupar todas as posicións indicadas abaixo: 

• pro O café tomamo-lo  
• O café pro tomamo-lo  
• O café tomamo-lo pro 

En todos os casos anteriores, hai un clítico o que aparece sempre que hai unha topicalización (pleonasmo). Con todo, a orde OVS é duplamente marcada, unha vez que S é un suxeito focal. Para entender o que significa focalizado, é preciso utilizar a teoría do tema & rema xa presentada. 

TOPICALIZACIÓN

A topicalização é muito comum em galego e parte dunha orde non marcada S.V.O 

•  María coñece a Xoán 

Teoricamente, pode ser convertido en O.S.V con topicalización, mais ten de ir acompañada mandatorimente de pleonasmo): 

• A Xoán María coñéceo a Xoán 

FOCALIZACIÓN

A focalización do obxecto en románico ten máis algún recurso.  Así, partimos dumha cláusula non marcada: 

• Comprei ese libro. 

que se torna: 

• Comprei ese libro. 

E o obxecto enfatizado pode ir en primeiro lugar: 

•  ese libro compreino ese libro. 

A focalización permite as estruturas O.V.S, onde o suxeito é frecuentemente enfático, mais non sempre. Véxase estes dous exemplos, onde o primeiro non é enfático e o segundo si é:

• Ese diñeiro gañouno Raquel gañou ese diñeiro
• Ese diñeiro Raquel gañouno ese diñeiro  Raquel

Impersonalidade

O concepto de impersonalidade ou frase impersonal fai referencia a unha construción que carece de suxeito.

Trátase dunha transformación que sofren moitas frases con unha estrutura de inicio SV(O) en que o primeiro elemento, a valencia externa, desaparece por non ser necesaria ou é prescindíbel. Na maioría dos casos é un axente (e eventualmente un experimentador) do punto de vista semántico, polo cal se fala delas tamén como cláusulas inaxentivas.

Non existe un só modo de impersonalización. Estes son os normais.

Tipo 1: Con un suxeito sen valor semántico: consiste en continuar a utilizar un suxeito sintáctico, mais el non ten valor semántico, polo cal é impersoal.

Subtipo 1.1. Uso de ti (moi coloquial):

• E ti chegas e preguntas á xente se viu o gato, e todos din que non.
• Iso é como cando ti non tes traballo e ninguén che abre a porta.

Subtipo 1.2. Uso de un (normalmente en masculino), que ten o mesmo valor do ti de enriba:

• E un chega e pregunta á xente se viu o gato, e todos din que non.
• Iso é como cando un non ten traballo e ninguén che abre a porta.

Subtipo 1.3. Uso do sintagma a xente, que en galego, á diferenza do portugués brasileiro, non se asimilou á 1PP.

• A xente xa nin sabe o que quere.
• A xente non quere facer máis sacrificios económicos.

Tipo 2. Con construcións de voz media impersoal, que poden ser consultadas aquí.

Tipo 3. Con construcións de 3PP onde un hipótetico suxeito eles non é mesmo expresábel:

• PRO* destruíron a maioría dos espazos naturais da bisbarra.
• Dun día para o outro PRO construíron un barrio novo.

As tres fórmulas non son utilizadas da mesma maneira. Teñen moita relación coa proximidade ou afastamento do falante a respecto do enunciado. 

Poderiamos representar a relación entre o falante e os enunciados co seguinte gráfico, onde se mostra como o falante fica no fondo e contra máis afastada é a construción, menor é a identificación co enunciado da parte do falante:

Atendendo para o expresado antes, o grao de implicación do falante co enunciado sería, de maior a menor:

1. Dou aulas de matemáticas no domicilio a bo prezo.
2. Un dá| Ti dás aulas de matemáticas no domicilio a bo prezo.
3. A xente dá aulas de matemáticas no domicilio a bo prezo.
4. Danse aulas de matemáticas no domicilio a bo prezo.
5. Dan aulas de matemáticas no domicilio a bo prezo.

_____________________________________

* O funtor PRO non pode ser expresado como eles porque a cláusulas tería un significado distinto; o eles ou elas teñen referente, que normalmente é expresado como pro (minúsculo), mentres que PRO (maiúsculo) non o ten referente ou non é expresado. Obsérvese a diferenza entre:

• pro dan aulas de matemáticas no domicilio, sabemos quen son 'eles'
• PRO dan aulas de matemáticas no domicilio, non sabemos que dá as aulas ou non nos interesa.

Interfixos

Un interfixo ou infixo é un elemento que se coloca:

1.  entre o lexema e o morfema desinencia por un lado, 
2.  ou entre o radical e o sufixo, por outro. 

Ten basicamente un valor fónico, de apoio, mais do punto de vista morfolóxico non fornece nada.

No primeiro caso, cando se trata do elemento que se coloca entre o lexema e a desinencia, o máis frecuente é -c- (co valor de /θ/) para a formación do diminutivo:

• pai > paiciño
• nai > naiciña
• pan > panciño
• café > cafeciño

Como se aprecia nos casos anteriores, o interfixo é usado para facilitar a pronuncia en casos en que o lexema remata en nasal, ditongo ou vogal tónica.

No segundo caso, os interfixos van entre o radical e os morfemas en casos de derivación:

• comer > comichón
• durmir > durmichón
• saber > sabichón
• café > cafeteira
• té > teteira
• coco > cocoteiro
• pan > panadeiro
• sal > salgado

Construcións reflexivas e recíprocas

Para expresar a reflexividade, o galego só marca o obxecto directo:

Polo xeral, chega co clítico (en acusativo, na 3P se)

• Laveime ben esta mañá.
• Enfeitácheste formal hoxe?
• Non nos vemos no espello.

Se se quere enfatizar cun pronome, este acostuma ir acompañado de mesmo(s)/a(s) ou propio(s)/a(s).

• Laveime ben a min mesmo/a esta mañá.
• Enfeitácheste ti mesmo/a formal hoxe?
• Non nos vemos a nós mesmos/as no espello.

O galego, á diferenza do castelán, non expresa o reflexivo cando se trata do obxecto indirecto:

• *Pinteime os beizos > pintei os beizos
• *Lavouse a cara > lavou a cara

Para a reciprocidade, úsanse os clíticos da mesma maneira que na reflexividade:

• Criticámonos sempre con moito respecto
• Escribiádesvos todos os meses.
• É mellor non nos insultarmos

Loxicamente hai casos de ambigüidade, como en;

• Os actores gustaban de se describir espontaneamente

No exemplo anterior, pode entenderse que se describen a si mesmos/as ou uns aos outros.

Como se ve, a forma plena da reciprocidade é un(s) ao(s) outro(s) | unha(s) á(s) outra(s).

• Os conselleiros louvávanse uns aos outros despois do consello.

Valores sintácticos dos clíticos

 En galego, como en todas as linguas románicas, os clíticos teñen valores diversos do punto de vista sintáctico.

1. Marca de caso. É o valor primario que aparece sempre que o clítico fai referencia ao obxecto (directo ou indirecto). Con este uso, os clíticos teñen caso (acusativo ou dativo na 3P e mais na 2PS):

• Xa te vin pola rúa (acusativo)
• Xa che berrei na rúa (dativo)
• Xa a vin (acusativo)
• Xa lle respondín (dativo)

2. Marca de diátese ou voz. Neste caso, cando se trata da voz media impersoal, o clítico se vén utilizado:

• Vívese moito ben aquí.
• No verán alúganse moitos apartamentos na vila.

Se se tratar da voz media ergativa, é capaz que non haxa calquera operador, mais se o houber, hai dúas hipóteses.

Que sexa só se porque non se dá fóra da terceira persoa e neste caso é capaz que non se exprese.

• O televisor avariou(se).
• A xornada alongou(se) máis do previsto.

Que sexa calquera dos clíticos, porque se conxuga xunto co verbo:

• Rebeláronse contra o poder estabelecido.
• Opereime de apendicite.

3. Marca pragmática, chamada dótico. Neste caso, o clítico non ten calquera valor sintáctico, mais pragmático.

Hai un primeiro uso coincidente co castelán ou o portugués chamado solidario:

• Choveunos polo camiño (pt. choveu-nos pelo caminho)
• Non me ladres, queres?
• Os nenos cántanvos como os anxos

O galego ten, ademais, un uso de seu, chamado mirativo, que só se usa en segunda persoa.

• Évos tarde, por que non marchades xa?
• Estouche farto desta situación

Este uso mirativo equivale moitas veces ao emprego de mesmo en portugués:

• É mesmo tarde, porque não vão embora?
• Estou mesmo farto desta situação

Importante: o galego carece do uso do dótico intensivo do castelán:

• *Linme todo o libro > lin todo o libro
• *Prepareime a cea > preparei a cea
• Coméstesvos os ovos estrelados? > comestes os ovos estrelados?

Comparación

A comparación é un fenómeno flexivo que se dá en todas as linguas.

Afecta principalmente aos adxectivos e adverbios por un lado, e aos nomes por outro, con diferenzas canto ao seu uso.

A comparación no xeral representa tres graos: superior, inferior e igual. 

(a) A COMPARACIÓN DE ADXECTIVOS E ADVERBIOS (A):

Realízase principalmente con verbos estáticos (ser, estar, ficar, quedar, resultar)

* A comparación de superioridade  (>)

máis + A + que/ca

* A comparación de inferioridade (<)

menos + A + que/ca

* A comparación de igualdade (=)

tan + A + como/coma

Exemplos:

• Xúpiter fica máis lonxe que a Terra do Sol.
• Xúpiter fica menos lonxe que Saturno do Sol.
• A Lúa fica tan lonxe como a Terra do Sol.

O segundo elemento da comparación pode ser introducido indistintamente por que|ca ou como|coma. Porén, cando se trata de pronomes persoais, é obrigatorio no galego padrón utilizar as segundas formas e, ademais, en oblicuo:

• Andrea é maior ca min (dialectal; que eu)
• Eu son máis sensíbel ca ti.

Algúns adxectivos e adverbios coñecen unha forma sintética, que pode, ou non, cohabitar coa analítica:

BO, BOA | BEN > mellor

• Os meus profesores foron mellores que os teus.

MAO, MÁ | MAL > peor

• Os meus profesores foron peores que os teus.

VELLO,-A > maior

• Carla é maior| máis vella ca nós

GRANDE > maior

• A Terra é meirande | máis grande que a Lúa.

NOVO,-A, PEQUENO,-A

• Miña irmá é menor | máis pequena ca min

(b) A COMPARACIÓN DOS NOMES (N)

Realízase principalmente con verbos non estáticos (ser, estar, ficar, quedar, resultar)

* A comparación de superioridade  (>)

máis + N + que/ca

* A comparación de inferioridade (<)

menos + N + que/ca

* A comparación de igualdade (=)

tanto + N + como/coma

Exemplos:

• Eu teño máis experiencia ca vós.
• Eu teño menos experiencia ca vós.
• Eu teño tanta experiencia como o resto da xente.

Formas sintéticas e analíticas

En galego, como en todas as linguas románicas, determinados monemas poden ser expresados dun xeito analítico ou sintético.

Un monema sintético é aquel resulta unha forma única, por exemplo, a forma verbal cantara en galego é sintética, mentres que a súa equivalente castelá había cantado é un monema analítico, pois utiliza máis dun elemento.

O galego utiliza formas sintéticas de preferencia, á diferenza doutras linguas románicas, mais non é sempre así. Eis algúns casos en que en determinadas categorías hai unha forma sintética e outra analítica, aínda que non sempre teñan un uso idéntico:

1. Futuro de indicativo: falarei ~ vou falar
2. Condicional: falaría ~ ía falar
3. Posesivo: unha miña manía ~ unha manía de meu.

En galego, da súa evolución do latín, conserva algunhas formas analíticas no comparativo, que nalgúns casos alterna coa súa equivalente sintética:

• O romance de Laura é mellor que o de Linda, onde mellor = máis bo.
• A xornada foi moito peor do previsto, onde peor = máis má, máis ruín.
• A nosa casa é meirande | máis grande que as restantes da vila.
• Xoana é maior | máis vella ca Carme.
• Lois é menor | máis novo ca Artur.

Hai formas verbais que son sempre analíticas, entre elas as perífrases, mais tamén as formas de estar a + PARTICIPIO:

• Continúo a procurar o libro de receitas.
• Non dan aprendido a táboa de verbos. 
• Creo que xa tes lido ese libro moitas veces.
• Estoulle a preguntar polo que fixo onte.

Conectores

 Os conectores son elementos que permiten relacionar parágrafos entre si e teñen distintos valores semánticos.

Eis os principais:

1. Comparativos: céntranse nalgún xénero de semellanza:

Do mesmo modo|xeito, da mesma maneira; igualmente; analogamente; paralelamente; ao mesmo tempo; asemade; tamén.

2. Aditivos: adicionan novos conceptos ou ideas.

E; ademais; tamén; alén d(iso); aínda máis; por riba; por máis; inclusive; até.

3. Opositivas: ideas contrastadas

A pesar de (todo); aínda así; mesmo así; aínda así; ora ben; de calquera maneira|forma|xeito; mais; pero; porén; todavía (en portugués); non obstante; en certo modo; por outro lado; doutra banda; se ben; até (un) certo punto; outramente; pola contra; á diferenza de.

4. Causativos-consecutivos: expresión de causa ou consecuencia.

Entón; daquela; en consecuencia; consecuentemente; xa que logo; por tanto; por iso; por ese motivo; por esa razón; por tanto; daquela; porque; pois (que).

5. Reiterativos, explecativos ou enfáticos:

Certamente*; vale a pena subliñar; convén incidir|insistir; convén|cómpre non esquecer; convén| cómpre ter presente; convén|cómpre salientar; sobre todo; principalmente; especialmente; convén|cómpre asinalar; 

6. Exemplificadores: para ilustrar ideas ou conceptos expresados anteriormente.

Por exemplo; así; proba diso; noutras palabras; dito doutro xeito|doutra maneira; 

7. Iniciais:

Para comezar(mos); en primeiro lugar; primeiro; inicialmente.

8. Disgresional:

A propósito**; convén|cómpre distinguir.

9. Temporais:

Despois; logo; a seguir; tal e como xa foi dito; como xa se indicou.

10. Feche do discurso: 

Por último; en definitiva; en suma; finalmente; en resumo; para concluír(mos); 

______________________________________________________ 

* Nesta sección é incorrecto *por suposto, que é castelanismo

**Nesta sección non entra *por certo, que é castelanismo.

Cláusulas relativas

As cláusulas relativas en galego son formadas como no resto de linguas románicas. 

Consiste na inserción dunha cláusula dentro doutra por medio dun relator.

Exemplo:

• Xoán tivo un fillo. O fillo de Xoán é louro

Nas dúas cláusulas, o elemento común é fillo. A cláusula relativa fai referencia a el grazas a un relator:

• Xoán tivo un fillo que é louro

Desta maneira, que ten como referente fillo.

Mais nin sempre existe un referente, ou este é fóra, ou até é extralingüístico:

• Quen non traballa non gaña cartos
• O que dis non fai sentido ningún

As cláusulas relativas sen referente poden cumprir todas as funcións sintácticas:

1. Suxeito

• [Quen gañou o campionato] venceu limpamente

2. Obxectos

• Botaron ao lixo todo [o que sobrou]
• Referíame [ao que me aconteceu]
• O can ladraba [aos que pasaban preto da casa]

3. Adxunto

• Esta xente é moi probre, ergueu a casa [onde puido]. 

Os relatores son de natureza pronominal e, por súa vez, á diferenza dos complementadores, teñen unha función sintáctica a respecto do verbo da cláusula dependente.

Obsérvese:

1. Complementador: Espero que desfrutes moito || dixo que estaba doente
2. Relator: Estrangallou un aparello que custaba moito diñeiro

Daquela, os relatores poden cumprir todas as funcións sintácticas que emanan do predicado:

1. Suxeito

• O rapaz que mercou a casa chámase Pedro

2. Obxecto directo

• A casa que mercamos saíu moi barata

3. Obxecto indirecto

• A muller a quen deron á má noticia é a miña veciña

4. Obxecto oblicuo

• O billete [con que pro pagaches cun billete] era falso

5. Adxunto

• A casa [onde PRO rodaron o filme nunha casa] era toda dixital

Para o uso de onde, véxase aquí.

Doutra parte, as cláusulas relativas, segundo criterios semánticos, son de dous tipos: especificativas e explicativas.

Obsérvese a diferenza entre estes dous exemplos e tamén os signos de puntuación (vírgulas):

• Os rapaces que están doentes non poden acudir hoxe á escola >> reférese só aos rapaces donetes, non a todos.
• Os rapaces, que están doentes, non poden acudir hoxe á escola >> non especifica, só esclarece.

Ademais, no primeiro caso, cabe a posibilidade de usar indicativo ou conxuntivo:

• Os rapaces que están doentes non poden acudir hoxe á escola >> o falante sabe que hai rapaces doentes.
• Os rapaces que estean | estiveren doentes non poden acudir hoxe á escola >> o falante sospeita que hai rapaces doentes, mais non ten certeza absoluta. A forma en futuro de conxuntivo é só propia dun galego moi formal, non se dá no galego común, que prefire a forma con presente de conxuntivo.

Canto aos relatores:

Todos estes relatores tamén son interrogativos.

Canto a quen, é invariábel, aínda que se refira ao plural:

• Os rapaces a quen deches as boas vindas veñen de moi lonxe?

Cómpre ter en conta unha gralla moi común, por influencia do castelán, mais que practicamente ningunha gramática se fai eco: as construcións de relativo non acostuman ter artigo cando van antecedidas de preposición:

• A casa en que vivo e non *A casa na que vivo.
• As persoas de que che estou a falar e non *As persoas das que che estou a falar.
• A estrada por que viaxamos e non *A estrada pola que viaxamos.

Estrutura informativa: Tema e rema

En calquera enunciado hai dous elementos coñecidos coma tema e rema.

O tema é aquilo se dá por sabido e que relaciona un enunciado co coñecemento previo que se poida ter, encanto o rema é a parte nova.

Daquela, a estrutura normal de calquera enunciado posúe unha dupla estrutura informativa (pragmática) e sintáctica:

  

T		R
S	V	O
Os nenos	crebaron	os vidros da xanela

Un procedemento para o obxecto (ou adxunto) non ser automaticamente o rema é a topicalización

Topicalización

A topicalización é un procedemento sintáctico-pragmático polo cal unha parte da cláusula (moi frecuentemente o obxecto, mais tamén o adxunto) é desprazada para o inicio da frase para que na estrutura Tema+Rema, para que o rema non sexa o obxecto.

Nunha estrutura normal en galego, o máis frecuente é a orde: S V O (suxeito, verbo e obxecto).

Nese caso, a estrutura informativa superposta á sintáctica é:

T		R
S	V	O

Porén, cando o rema non é O, é frecuente topicalizar para que o rema sexa S:

T		R
O	V	S

Á hora de topicalizar, hai un movemento do elemento topicalizado para o inicio da cláusula. 

Cando se trata dun O que é SD (sintagma determinante) é obrigatorio en galego (ben como en moitas outras linguas románicas) a presenza do clítico correspondente:

• Os ovos compreinos < Comprei os ovos.
• Os ovos, compráchelos? < Compraches os ovos?

A topicalización produce dous tipos de estruturas que quebran a orde habitual SVO para a converter en OSV ou ben OVS.

A topicalización require, daquela, un movemento do OBJ (obxecto) para a posición inicial TOP (tópico). En galego, como na inmensa maioría das linguas románicas, este movemento envolve, ademais, un pleonasmo coa presenza do clítico, que se torna mandatario.

O pleonasmo prodúcese cando o obxecto topicalizado é un SD en galego. Así, unha estrutura non marcada SVO:

Pódese converter en OSV, co PRED estendido en IMP(letivo)

Ora ben, a estrutura OVS envolve tamén o movemento do PRED para unha posición superior:

En galego, porén, non hai pleonasmo cando o OBJ é simplemente un SN e non un SD:

En troques, en catalán (ben como italiano ou francés) si existe un clítico (en) para este tipo de construcións:

Ademais, acontece que cando se trata dun sintagma cuantificador (SQ), é capaz mover só a parte nominal do OBJ para a posición do tópico: